معروف ترین بناهای تاریخی اصفهان

تاریخ انتشار: پنجشنبه, ۲۱ بهمن ۱۳۹۵

اصفهان

اصفهان بدون لحظه ­ای درنگ و تردید، مهم ­ترین شهر گردشگری ایران است. کتاب مشهور لونلی پلنت-ایران، که شاید مهم ­ترین مرجع گردشگری در تمام دنیا به حساب بیاید، تصویر مسجد شیخ لطف­ الله را بر روی جلد کتاب قرار داده است. این کتاب نیز از اصفهان به عنوان مهم ­ترین مقصد گردشگری در ایران یاد می­ کند. بیش از صد بنای تاریخی در اصفهان فهرست شدند که بسیاری از آن­ ها بیش از هزار سال عمر دارند. اما در طول تاریخ، شکوه و جلال هرگز از اصفهان دور ­نشد و بناهای دیدنی بسیاری در دوره‌های تاریخی مختلف در این شهر ساخته شدند. همین شکوه سبب شده است که بسیاری از بناهای کهن اصفهان مظلوم بمانند. با سفرمی سفری خواهیم کرد به کهن ­ترین ساختمان ­های موجود در اصفهان.

نیم نگاهی به تاریخ اصفهان

نام اصلی اصفهان را سپاهان، به معنای محل جمع شدن سپاه در نظر گرفته ­اند و گفته ­اند این نام از زمان ساسانیان بر این منطقه اطلاق شد. اما برخی قدمت سپاهان را بسیار بیشتر از این دانسته و نام کهن آن را اسپادانا گفته­ اند. اگر بپذیریم که نام اصفهان به اسپا به معنای اسب اشاره دارد باید بتوانیم قدمت شهر را حتی در پیش از دوران هخامنشی و در زمان ماد­ها جستجو کنیم. جستجویی که بی­ نتیجه نیز نمی ­ماند و مدارکی از وجود این شهر در دوره‌های کهن وجود دارد. اما شاید باشکوه ­ترین دوران اصفهان را بتوان دوران صفویه دانست. وقتی که شهر برای بار دوم پایتخت ایران شد. در این دوران هنر و معماری ایرانی به مرحله­ ای جدید وارد شد که در تمام جهان بی ­نظیر بود. سؤال اینجا است که وضعیت اصفهان پیش از حکومت صفویه چگونه بود و چرا شاه اسماعیل اول این شهر را به تمام دیگر شهرهای ایران ترجیح داد؟

کتابخانه سارویه

در کرانه شمالی زاینده ­رود در کنار پل شهرستان تپه ­ای خاکی به چشم می ­خورد که باید آن را مظلوم­ ترین بنای تاریخی ایران دانست. کتابخانه ی سارویه (کهن دژ یا تپه اشرف) در قرن پنج و یا ششم قبل از میلاد، در آغاز سلطنت هخامنشیان بنا شده بود. این بنا نشانی است از اهمیت اصفهان در قرون پیش از میلاد مسیح. در دوره پایان صفوی قلعه­ ای بر روی این مجموعه اضافه شد که اشرف افغان در آن سکونت داشت. به همین دلیل برخی آن را به نام تپه اشرف می­ شناسند. حفاری ­های غیرقانونی آسیب ­های بسیار زیادی به مجموعه سارویه وارد آورد. اما شاید بزرگ ­ترین آسیب استفاده از تپه تاریخی سارویه به عنوان پیست موتورسواری است.

آتشگاه مهربین

در مرکز شهر اصفهان و در خیابان آتشگاه بنایی تاریخی وجود دارد که می ­توان آن را قدیمی ­ترین بنای سالم در شهر اصفهان دانست. این آتشکده در اواخر دوران ساسانی ساخته شده است. برای محل قرارگیری آتشکده تمهیدات خاصی اندیشیده شده بود. به عنوان مثال قرار گرفتن مجموعه بر روی تپه سبب می ­شد که این زیارتگاه از همه ­جای شهر دیده شود. جنس ساختمان از خشت است که آن را با لایه­ هایی از نی تقویت کرده ­اند. آتشکده دارای اتاق ­هایی است که از آن­ ها برای نگهداری و نگهبانی از آتش مقدس استفاده می­ شد. این بنای تاریخی تماماً قابل بازسازی و مرمت است، اما در میان ساختمان ­های تاریخی پر زرق و برق اصفهان، کسی چندان به آتشگاه مهربین توجه نکرده است. یکی از دلایل دیگر برای بی ­توجهی به قدیمی ­ترین بنای اصفهان، دسترسی سخت و تبلیغات کم است.

خانقاه علی بن سهل

ابن سهل یکی از مشهورترین عرفای اصفهانی است که سهروردی خود را منصوب به او می ­داند و به این موضوع افتخار می ­کند. ابن سهل از جمله عرفایی بود که در قرن هشتم با ابن بطوطه، جهانگردی مغربی دیدار کرد. این جهانگرد برای مدت دو هفته در نزد پیر اصفهان ماند. آرامگاه او در واقع همان خانقاهی است که ابن بطوطه در آن اقامت کرده بود. این بنا نیز از جمله کهن ­ترین ساختمان­ های اصفهان است که عمر آن از هزار و صد سال تجاوز می ­کند. بقعه این سهل هشتصد سال قبل از سی و سه پل ساخته شده است. معماری بنا به شیوه خراسانی است. در حدود دویست سال پس از ساخته شدن این خانقاه مناره ­ای در نزدیکی آن ساخته شد که به دلیل نزدیکی به خانقاه علی بن سهل به مناره علی مشهور گشت. اگر این مناره را با مناره ­هایی که کمی بعد از آن ساخته شدند مقایسه کنید می ­توانید شباهت عجیب آن ­ها با یکدیگر را به سادگی تشخیص بدهید. مناره­ هایی نظیر مناره زیار، مناره رهروان و مناره چهل دختران از جمله این مناره ­ها هستند. اگر هر چهار مناره را کنار هم بگذارید، قادر خواهید بود الگوی عمومی معماری مناره به شیوه رازی را درک کنید.

پل شهرستان

اصفهان به خاطر پل ­های زیبا و تاریخی ­اش شهرت دارد. شاید سی و سه پل و پل خاجو را بتوان از مشهورترین پل­ های ایران دانست. اما پلی که در سفر به اصفهان معمولاً در نظر گرفته نمی­ شود، قدیمی ­ترین پل اصفهان یعنی پل شهرستان است. بنای اولیه پل در زمان ساسانیان گذاشته شد که امروزه ردی از آن پل باقی نمانده است.

اما پل کنونی ده قرن پیش و در دوران سلجوقیان ساخته شد. ساختمان پل بسیار زیبا، خلاقانه و متفاوت است. این بنا را نیز باید در فهرست آثار معماری به شیوه رازی قرار بدهیم. متأسفانه بی ­آب شدن زاینده رود جلوه پل را از بین برده است. امید داریم که با احیای این رودخانه تاریخی و نیز مرمت ­های اصولی، پل شهرستان نیز بتواند به جایگاهی شایسته و در خور برسد.

مسجد هفتشویه

از جمله دیگر بناهای هزارساله اصفهان می ­توان به مسجد هفتشویه اشاره کرد. این مسجد با خشت خام و آجر ساخته شده بود و تزئیناتی مانند گچبری داشت.

مسجد هفتشویه نیز مانند دیگر بناهای کهن اصفهان تخریب ­ها و آسیب ­های زیادی را به خود دیده است. اما درد اصلی هفشویه ناشناخته ماندن است. کم ­تر گردشگری در میان بازدید از بناهای صفوی اصفهان به سمت هفتشویه جلب می­ شود.

اگر دوست دارید که بناهای هم عصر را با هم مقایسه کنید تا ذهنیتی کامل از اوضاع معماری ایران در هزار سال پیش به دست آورید، می ­توانید سری هم به مسجد جامع جی بزنید. مسجد جامع جی در نزدیکی پل شهرستان نیز از آثار دوران سلجوقی است.

مسجد جامع اصفهان

شاید مشهورترین بنایی که در اینجا از آن یادکردیم، مسجد جامع اصفهان باشد. مسجد جامع اصفهان لایه ­های تاریخی مختلفی را شامل می­ شود و صفوی دانستن آن درست نیست. در محل امروزی مسجد در زمان ساسانیان آتشکده ­ای بسیار باشکوه قرار داشت که پایه ستون ­های آن با تزئینات ساسانی کشف شده است. اما در حدود هزار و دویست سال پیش مسجد بنا گذاشته شد. در دوران سامانیان، سلجوقیان و آل بویه قسمت­ هایی به مسجد جامع افزوده شد.

قدیمی ­ترین قسمت­ های مسجد را می ­توانید در شبستان آن که به دوران دیلمیان باز می ­گردد ببینید. کاشی ­کاری ­ها و مقرنس­ های این مسجد در فهرست زیباترین آثار معماری ایران در تمام تاریخ قرار دارند و شهرت جهانی آن را با ابنیه ­ای نظیر تخت جمشید و یا اهرام مصر مقایسه می­ کنند. این بنا یکی از 20 اثر تاریخی ایران است که در فهرست جهانی یونسکو به عنوان میراثی برای تمام بشریت به ثبت رسیده است.

خوشبختانه از مسجد جامع به خوبی حفظ و نگهداری شده است. حالا مسجد هزار و دویست ساله اصفهان هر ساله میلیون­ ها گردشگر و تورهای گردشگری بسیاری را به سوی خود جلب می­ کند.

منبع: https://www.safarme.com/