تاریخ فارسی
history.wikibix.ir

جنوب فارس کجاست

نویسنده : ali | زمان انتشار : 22 اسفند 1399 ساعت 12:08

استان فارس یکی از استان‌های ایران است که در بخش جنوب این کشور واقع شده‌است.[۶] این استان با مساحتی در حدود ۱۲۲٬۶۰۸ کیلومتر مربع، چهارمین استان بزرگ و با جمعیتی معادل ۴٬۸۵۱٬۲۷۴ تن، بر طبق برآورد جمعیتی سال ۱۳۹۵ خورشیدی مرکز آمار ایران، چهارمین استان پرجمعیت ایران به‌شمار می‌رود. بر اساس تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۹ خورشیدی، استان فارس به ۳۶ شهرستان، ۹۴ بخش و ۱۱۳ شهر تقسیم شده‌است.[۲][۳][۴]

مرکز استان فارس، کلانشهر شیراز است که بر طبق برآورد، پرجمعیت‌ترین شهر این استان و پنجمین شهر پرجمعیت کشور محسوب می‌شود. پس از شیراز، شهرهای مرودشت، جهرم و فسا به ترتیب پرجمعیت‌ترین شهرهای این استان هستند و همگی بیشتر از ۱۰۰ هزار نفر جمعیت دارند.[۷]

امروزه به‌جز اکثریت فارسی‌زبان (شامل باصری‌ها‌) اقوام مختلفی نیز در این استان زندگی می‌کنند؛[۸][۹] از جمله لرها، اچمی‌ها، قشقایی‌ها و اعراب خمسه[۸] که هر یک به زبان‌ها و گویش‌های مختلفی مانند فارسی، لری، اچمی، قشقایی و عربی سخن می‌گویند.[۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]

منابع مهم اقتصاد این استان بر پایه کشاورزی و دامداری،[۸][۹] شهرک‌های مختلف صنعتی، پالایشگاه‌ها، صنایع پتروشیمی و نیروگاه‌های مختلف بنا شده‌است.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]

آب و هوای استان فارس در نقاط مختلف این استان به سه گونه کوهستانی، معتدل و گرم تقسیم می‌شود.[۲۰] استان فارس با وجود جاذبه‌های متعدد فرهنگی، تاریخی، طبیعی و مذهبی، یکی از مراکز مهم گردشگری ایران است. همچنین شماری از مراکز مهم دانشگاهی ایران نیز در این استان واقع شده‌است.[۲۱]

نام[ویرایش]

نقشهٔ فرانسوی امپراتوری پارس که در سال ۱۷۸۷ میلادی منتشر شده‌است.

فارس در کتیبه‌های هخامنشی به صورت پارسه و در نوشته‌های یونانی به شکل پرسیس آمده و فارس و فارسی شکل عربی شده پارس و پارسی هستند.[۸][۹][۲۲][۲۳] فارس منطقهٔ وسیعی است که قسمتی از نیمروز و نیمروز باختری کشور ایران را فراگرفته و تقریباً از یازده سده پیش از میلاد مسیح محل سکونت یکی از طایفه‌های آریایی به نام پارس بوده و به همین مناسبت به پارس موسوم گردیده‌است.[۲۴]

نام خلیج فارس برگرفته از نام همین منطقه‌است که در سال ۱۳۵۲ هجری شمسی در تقسیمات کشوری ارتباط استان فارس با خلیج فارس قطع شد و مناطق حاشیه خلیج فارس به استان بوشهر تبدیل گردید.[۲۵]

مرکز استان فارس از آغاز حکومت‌های اسلامی یا به عبارتی دوران اسلامی، شیراز بوده‌است.[۲۶]

پیشینه[ویرایش]

پیش از اسلام[ویرایش]

ظهور پارس[ویرایش]

در چند هزار سال پیش، در این ایالت اقوام بومی این سرزمین به ویژه ایلامیان سکونت داشته‌اند که از آنان آثار زیادی در گوشه و کنار فارس بر جای مانده‌است که نشانگر این است این ناحیه ناحیه‌ای آباد و فرهنگی بوده‌است.[۲۲][۲۳][۲۶]پارسها مردمانی آریایی نژاد بوده‌اند که معلوم نیست کِی به فلات ایران آمده‌اند، در کتیبه‌های پادشاه آشورشمشی اداد پنجم ۸۲۳ تا ۸۱۰ پیش از میلاد و در کتیبهٔ سناخریب در سال ۶۹۱ پیش از میلاد و همچنین در یک رشته از نامه‌های آرشیو پادشاهان آشور که مربوط به حوادث ۶۵۳ تا ۶۵۲ پیش از میلاد است، پارسوآش به عنوان یکی از ایالات منتهی عیلامی ذکر شده‌است، به عقیده محققان پارسوآش امکان دارد که همان پارس باشد.[۲۷] در برخی از منابع پارسوا با پارسواش یکسان دانسته شده‌است اما ریچارد نلسون فرای می‌نویسد گمان نمی‌رود که پارسواش همان استان پارسوای آشور در خاور دریاچه ارومیه باشد.[۲۸]

بر اساس اسناد مورخان یونانی قبایل پارسی به شش طایفهٔ شهری و ده‌نشین و چهار طایفهٔ چادرنشین تقسیم می‌شدند، طایفه‌های شهری عبارتند از: پاسارگادیان، مرفیان، ماسپیان، پانتالیان، دروسیان، گرمانیان که مهم‌ترین آن‌ها پاسارگادیان بودند و قبیلهٔ هخامنشی و پادشاهان ناحیهٔ پارس از این قبیله هستند همچنین چهار طایفهٔ چادرنشین عبارتند از: دائی‌ها، مردها، دروپیک‌ها، ساگارتی‌ها[۲۹] دولت ایلامیان در سال ۶۳۶ پیش از میلاد به دست آشوریان از بین رفت و شوش پایتخت آن به دست طوایف پارس افتاد.[۳۰]

از هخامنشیان تا ساسانیان[ویرایش]

مؤسس پادشاهی پارس هخامنش است که تقریباً در ۶۵۰ قبل از میلاد می‌زیست. پایتخت او شهری بوده‌است به همین نام که خرابه‌های آن هنوز باقی است. از خود هخامنش که سلسلهٔ بزرگی به نام او خوانده شده‌است، چندان اطلاعی در دست نیست اما محتمل است که او طوایف مختلف پارس را متحد کرده باشد. پسر او چیش‌پیش از ضعف دولت عیلام بعد از مغلوبیت آن‌ها در مقابل آشوربنیپال استفاده کرد و ناحیه موسوم به انزان یا انشان را که شامل شوش و مجاور آن خوزستان بوده متصرف شد و عنوان پادشاه انشان را اختیار کرد چون وفات یافت یکی از پسرهایش مالک انشان و آن دیگری صاحب سرزمین پارس گردید. در قرن ششم قبل از میلاد هر دو قسمت به اطاعت یک نفر از دودمان مذکور درآمد که کمبوجیه یکم نام داشت. وی دختر استیاکس پادشاه ماد به نام ماندانا را به زنی اختیار کرد و کوروش بزرگ فرزندی بود که از این وصلت پیدا شد. کوروش در سال ۵۵۹ قبل از میلاد جانشین پدر شد و در سال ۵۵۰ بر مملکت ماد تسلط یافت و اکباتان پایتخت آن را تسخیر کرد. کوروش اکباتان را پایتخت تابستانی و شوش را پایتخت زمستانی خود قرار داد و نخستین دولت بزرگ جهانی یعنی شاهنشاهی هخامنشی را بدین ترتیب بوجود آورد.[۳۱] هخامنشیان ۲۲۰ سال (از ۵۵۰ پیش از میلاد تا ۳۳۰ پیش از میلاد) بر بخش بزرگی از جهان شناخته‌شده آن روز از رود سند تا دانوب در اروپا و از آسیای میانه تا اَپاختر خاوری آفریقا فرمان راندند. شاهنشاهی هخامنشی به دست اسکندر مقدونی برافتاد.[۳۲]

بعد از اسکندر و در زمان سلوکیان کشور ایران جزو مستملکات یونان بود تا سرانجام در سال ۲۵۶ پیش از میلاد، پارتها که بیشتر محققین آن‌ها را شاخه‌ای از نژاد آریایی می‌دانند و در خراسان امروزی می‌زیستند، قیام کردند و توانستند با جنگ‌های متعدد دولت اشکانیان را تأسیس کنند.[۳۳]

در زمان اشکانیان ممالک مختلفی که جزو دولت اشکانی بودند استقلال داخلی خود و حتی سلسلهٔ پادشاهان محلی را حفظ می‌کردند از آن جمله در پارس سکه‌هایی از پادشاهان محلی به دست آمده که می‌توان از روی آن به اسامی بسیاری از پادشاهان محلی پارس در زمان اشکانیان پی برد. سلسله پادشاهان این دوره در پارس را به این سبب که هر کدام از پادشاهان مزبور هم پادشاه بودند و هم رئیس آتشکده سلسلهٔ روحانی آثرپاتا می‌نامند.[۳۴]

پدر مؤسس سلسلهٔ ساسانیان، اردشیر بابکان، ساسان نام داشت و موبد معبدی در استخر در ایالت پارس بود. اردشیر بابکان در سال ۲۲۳ میلادی علم طغیان برداشت و پس از کشته شدن اردوان پنجم، تیسفون پایتخت اصلی اشکانیان را گرفت پس از آن تمام ایران در تحت اقتدار او درآمد.[۳۵] اردشیر بابکان قبل از دست یافتن به پادشاهی شهر اردشیر خُورّه را که امروزه فیروزآباد نامیده می‌شود، بازسازی کرد. این شهر قبل از آن شهر گور نام داشت. او نخست قصد داشت این شهر را پایتخت خود قرار دهد اما بزودی دریافت که ایالت پارس از لحاظ سیاسی برای اقامت فرمانروا مناسب نیست و پایتخت را در نزدیکی تیسفون قرار داد.[۳۶] اردشیر بابکان همچنین نام ایالت گور را نیز به ایالت اردشیرخوره تغییر داد. ایالت اردشیر خُورّه یکی از بخش‌های قدیم فارس بود که شهرهای شیراز، فیروزآباد، خفر، میمند، سیراف و کازرون در آن واقع بود. در دوره ساسانی فارس به ۵ ناحیه تقسیم می‌شد: ارجان، اردشیرخوره، استخر، دارابگرد و شاپورخوره. پس از چیرگی اعراب، شیراز به جای اردشیر خُورّه مرکز فارس گردید.[۳۷]

شهرهای باستانی[ویرایش]

استخر یکی از شهرهای باستانی استان فارس بود که ظاهراً بعد از اینکه تخت جمشید به وسیلهٔ اسکندر مقدونی ویران گشت بوجود آمد و به تدریج بر رونق و عظمت آن افزوده شد. چون اعراب ایران را به تصرف درآوردند مدتی استخر مقاومت کرد اما عاقبت به تصرف اعراب درآمد. هنگامیکه در سال ۶۴ هجری قمری شهر شیراز بنا گردید، رفته‌رفته از رونق استخر کاسته شد و اکنون جز ویرانه‌هایی چند از آن بجا نمانده‌است.
شهر باستانی گور یا اردشیرخوره و یا فیروزآباد قدیم ، محلی باستانی است که در شهرستان فیروزآبادِ استان فارس قرار دارد. این شهر در اوایل قرن سوم میلادی به دستور اردشیر بابکان بنیاد شد. گور در زمان آبادانی خود، مرکز بخشی از ایالت فارس به نام کوره اردشیرخورّه بود. طرح و الگوی این شهر دایره‌ای شکل است و به قطر دو کیلومتر دارای چهار دروازه اصلی بوده و بناهای حکومتی و محل اقامت درباریان در آن قرار داشته است. شهر گور اولین شهر دایره‌ای در ایران و یکی از نخستین شهرهای دایره ای در جهان نیز محسوب می شود. شهر گور باستانی اکنون متروک مانده و شهر کنونی فیروزآباد در سه کیلومتری آن قرار دارد[۳۸]. شهر به‌آمدکباد شهری بود که قباد یکم ساسانی در نزدیکی بهبهان بنا کرد. پس از انقراض ساسانیان این شهر به حیات اجتماعی خود ادامه داد و در این زمان ارجان نامیده می‌شد. اکنون ویرانه‌های این شهر تاریخی در بخش خاوری بهبهان قرار دارد.
شاپور یکم شاه ساسانی، در ایالتی که تولد یافته بود، یعنی در ناحیهٔ پارس شهر و کاخی برای خود بنا نموده‌بود که بیشاپور یا به‌شاپور نامیده شد. اکنون ویرانه‌های این شهر در ۲۰ کیلومتری کازرون قرار دارد.[۳۹]

پس از اسلام[ویرایش]

از ظهور اسلام تا صفویه[ویرایش]

در زمان خلافت عثمان در سال ۲۸ هجری قمریاستخر و فیروزآباد به تصرف فرماندهان سپاه دولت راشدین درآمد و تمامی فارس ضمیمه متصرفات دولت راشدین شد و به تدریج مردم فارس نیز مسلمان شدند. فرماندهان دولت راشدین در ایالت فارس را به پنج ولایت که هر یک را یک کوره می‌گفتند، همانند دوره ساسانیان که کوره‌های اردشیرخوره به مرکزیت گور،[۴۰] شاپور به مرکزیت شاپور، قباد به مرکزیت ارجان، استخر به مرکزیت پرسپولیس و دارابجرد به مرکزیت دارابجرد از جمله این کوره‌ها بودند و این تقسیم‌بندی، تا حمله مغول باقی‌ماند.[۱۰] در زمان ضعف قدرت خلافت امویان در قرن سوم هجری قمری، فارس به تصرف یعقوب لیث مؤسّس سلسله صفاریان درآمد. او شیراز را تصرف کرد و برادرش عمرو لیث مسجد جامعی در شهر ساخت که هنوز هم پابرجاست. پس از آن، فارس به تصرف آل بویه درآمد و عضدالدوله دیلمی بر بیشتر ایران و قسمتی از بین‌النهرین تسلط یافت. از کارهای برجسته او ساختن بند امیر بر رود کر بود.[۴۱]

پس از آل بویه، سلجوقیان بر فارس مسلط شدند. با ضعف سلجوقیان، سنقرابن مودود، دودمان اتابکان فارس را تأسیس کرد. این دودمان، در ۵۴۳ هجری قمری بر سرزمین فارس فرمانروایی یافت و آخرین فرمانروای آن، آبش خاتون، پس از یک سال سلطنت در ۶۶۷هجری قمری به همسری منکو تیمور، یکی از پسران هلاکوخان مغول درآمد. از آن پس سلطنت وی نامی بیش نبود و چندی نگذشت که فارس به دست امرای مغول افتاد.[۴۱] پس از سلجوقیان اتابکان فارس به حکومت پرداختند و هنوز آثاری از آنان مانند مسجد نو شیراز در شهر باقی‌است. اتابکان با دادن پول و اطاعت کردن از سرداران فاتح مغول فارس را از خرابی و تاخت و تاز آن قوم مصون داشتند ولی پس از ضعف این خاندان، مغول بر فارس مسلط شده و حکامی از جانب خود به این سرزمین می‌فرستادند که سعدی از برخی از آن‌ها در اشعار خود یاد کرده‌است.[۴۲] در ۷۵۴ هجری قمری، امیر مبازرالدین محمد پادشاه سلسله آل مظفر، فارس را تصرف کرد. شاهان این دودمان تا سال ۷۹۵ هجری قمری، که امیر تیمور خاندان آل مظفر را برانداخت بر فارس فرمانروایی داشتند.[۴۱]

از صفویه تا قاجار[ویرایش]

در سال ۹۰۹ هجری قمری، فارس به دست شاه اسماعیل صفوی افتاد. در زمان او جانشینان، فارس و مرکز آن شیراز، آبادی و رونق یافت. در این دوران، الله‌وردی خان گرجی و پسرش امام قلی خان که در آن زمان فرمانروایان فارس بودند، در زیبا ساختن و آبادانی شهر شیراز کوشیدند.[۴۱] در جنگ میان نادرشاه و افغانیان غلزایی تحت فرمان اشرف افغان، فارس رنج و ویرانی فراوانی دید. این جنگ با شکست افغانیان در ۱۱۴۲ هجری قمری پایان یافت. پس از مرگ نادر شاه، بار دیگر فارس دستخوش پریشانی شد.[۴۱]

با روی کار آمدن کریم خان زند صلح و آبادی به این ناحیه بازگشت. شیراز را پایتخت خود گردانید و در آبادانی آن کوشش نمود. ارگ کریمخانی، بازار وکیل، حمام وکیل و مسجد وکیل در شیراز از کریمخان زند ملقب به وکیل الرعایا به یادگار مانده‌است.[۴۱][۴۳]

پس از مرگ کریم‌خان در سال ۱۱۹۳ هجری قمری، بر سر جانشینی او میان بازماندگانش اختلاف پدید آمد و سرانجام، لطفعلی‌خان زند به فرمانروایی رسید. پس از آن، فارس در جنگ‌های بین لطفعلی‌خان زند و آقا محمد خان قاجار آسیب فراوان دید و سرانجام قاجاریه حکومت یافتند. پس از وفات فتحعلی‌شاه در سال ۱۲۵۰ هجری قمری، پسرش حسینعلی میرزا فرمانفرما در فارس به دعوی سلطنت برخاست، اما کاری از پیش نبرد.[۴۱]

قاجار[ویرایش]

فارس در دوران قاجاریه، همچنان از سرزمین‌های آباد و پراهمیت کشور به‌شمار می‌آمد و راه ارتباطی خلیج فارس و مرکز به عنوان نخستین خاکریز، مورد توجه خاص کشورهای خارجی بود. یکی از مهم‌ترین حوادث این دوران، معاهدهٔ انحصار تنباکو در زمان ناصرالدین شاه و به دنبال آن حکم میرزای شیرازی و تحریم تنباکو بود. این حکم با درخواست سید جمال الدین اسدآبادی و در پی نامه او اتفاق افتاد و با اعتراضات فراوان مردم، ناصرالدین شاه شاه قاجار، مجبور شد با پرداخت غرامت، این قرارداد را فسخ کند.[۴۴]

دوران معاصر[ویرایش]

جشن هنر

نوشتار اصلی:

جشن هنر شیراز

شهر شیراز در بین سال‌های ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۷ محل برگزاری جشن هنر شیراز بود. این جشنواره در زمان خود بزرگترین رویداد فرهنگی در نوع خود در سطح جهان بود. این رویداد با هدف تشویق هنرهای سنتی ایران و بالا بردن استانداردهای فرهنگی ایران تشکیل شده بود. همچنین این رویداد محلی بود برای گرد آمدن بزرگترین هنرمندان سنتی و مدرن ایران و سراسر دنیا در رشته‌های مختلف هنری.[۴۵]

جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی

همچنین جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران به مناسبت دوهزار و پانصد سال تاریخ مدون شاهنشاهی ایران و در زمان سلطنت محمدرضا پهلوی از تاریخ ۱۲ تا ۱۶ اکتبر۱۹۷۱ (برابر با ۲۰ تا ۲۴ مهر۱۳۵۰) در تخت جمشید برگزار شد. در این جشن‌ها، سران حکومتی و پادشاهان ۶۹ کشور جهان شرکت کردند و تمدن و تاریخ کهن ایران را ارج نهادند.[۴۶]

جغرافیا[ویرایش]

جغرافیای سیاسی[ویرایش]

تقسیمات کشوری[ویرایش]

بر طبق آخرین تقسیمات کشوری مهرماه سال ۱۳۹۸ خورشیدی، استان فارس دارای ۳۶ شهرستان، ۹۳ بخش و ۱۱۳ شهر می‌باشد. شهرستان‌هایآباده، ارسنجان، استهبان، اقلید، اوز، بختگان، بوانات، بیضا، پاسارگاد، جهرم، خرامه، خرم‌بید، خفر، خنج، داراب، رستم، زرقان، زرین‌دشت، سپیدان، سرچهان، سروستان، شیراز، فراشبند، فسا، فیروزآباد، قیر و کارزین، کازرون، کوار، کوه‌چنار، گراش، لارستان، لامرد، مرودشت، ممسنی، مهر و نی‌ریز شهرستان‌های این استان هستند[۳][۴]

اتصال استان به خلیج فارس[ویرایش]

.[۴۷] اتصال دوباره استان فارس به دریاهای آزاد از طریق خلیج فارس، بعد از جدایی استان بوشهر و باختر هرمزگان در دهه پنجاه از استان فارس که منجر به جدا شدن این استان از خلیج فارس گردید برای نخستین بار در اوایل دهه هفتاد و در دوران ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی، این درخواست به صورت جدی مطرح و پس از آن نیز در دوران ریاست جمهوری آقای خاتمی مجدداً بحث الحاق استان فارس از طریق عسلویه و استان بوشهر به شهرستان مهر مطرح شد که این تلاش‌ها با برنامه‌ریزی بهتر و به صورت خاموش ادامه داشت تا اینکه در دوره ریاست جمهوری احمدی‌نژاد، آیت‌الله ایمانی نماینده ولی فقیه دراستان فارس به یک باره تشکر خود را از رئیس‌جمهور به خاطر الحاق استان فارس به خلیج فارس این‌گونه ابراز نمود: «پس از سال‌ها فرزند برومند خلیج فارس یعنی استان فارس به خلیج فارس متصل و ملحق شد و این هدیه‌ای به مردم فارس است.»[۴۸].[۴۹][۵۰][۵۱][۵۲]

همچنین توسط اداره کل گمرکات استان فارس، احداث بندری مخصوص استان فارس، بانام بندر خلیج فارس نیز در دست اقدام و ساخت است.

جغرافیای طبیعی[ویرایش]

استان فارس تقریباً در نیمروزایران قرار دارد. این استان به‌طور تقریبی بین مدارهای ۲۷ و ۳۱ درجه اَپاختر و نصف‌النهارهای ۵۰ و ۵۵ درجه طول خاوری واقع شده[۵۳] و از سمت اَپاختر به استان اصفهان، از سمت نیمروز و نیمروز خاوری به استان هرمزگان، از سمت باختر و نیمروز باختری به استان بوشهر، از سمت اَپاختر باختری به استان کهگیلویه و بویراحمد، از سمت خاور به استان کرمان و از سمت اَپاختر خاوری به استان یزد محدود شده‌است. مساحت استان فارس ۱۲۲٬۶۰۸ کیلومتر مربع می‌باشد که از این جهت پنجمین استان بزرگ کشور ایران می‌باشد و تقریباً ۷/۴ ٪ مساحت کشور را تشکیل می‌دهد.[۱۰]

ارتفاع استان فارس از سطح دریا در نقاط مختلف این استان متفاوت است و به چهار دسته تقسیم می‌شود؛ دسته اول که از ارتفاعات اَپاختر و اَپاختر باختری می‌باشد که از کوه‌های سمیرم شروع می‌شود، تا باختر آباده ادامه می‌یابد که بلندترین کوه استان فارس کوه بل واقع در نیمروز باختری شهر اقلید با ارتفاع۳۹۴۳ متر قبل از کوه عظمت که گردنه معروف کولی‌کش در آن واقع شده‌است، ختم می‌شود. ارتفاعات برم فیروز نیز در این ناحیه واقع شده و از سپیدان آغاز و به ارسنجان منتهی می‌گردد، دسته دوم که ارتفاعات مرکزی می‌باشد که کوه‌های اطراف شیراز (سبزپوشان و بمو) و نیز کوه‌های مهارلو، جهرم، خرمن کوهفسا و کوه تودج را دربرمی‌گیرد، دسته سوم ارتفاعات باختری‌است که در امتداد ارتفاعات کهگیلویه تا کوه‌های ممسنی در دشت ارژن (کوهمره سرخی) ادامه می‌یابد و به کوه‌های سفیدار بین فیروزآباد و جهرم متصل می‌شود و در نهایت دسته چهارم ارتفاعات نیمروز می‌باشد که شامل کوه‌های داراب و ارتفاعات بالنگستان یا هنگستان و کوه‌های لارستان است.[۲۰]

دشت‌ها و بیابان‌ها[ویرایش]

وسعت نواحی بیابانی استان فارس
منطقهدرصد
کویری و بیابانی۳۸%
بیابانی۲۷%
در حال بیابانی‌شدن۲۴%
کویری۱۱%

دشت‌های استان فارس از رسوب‌هایآبرفتی تشکیل شده‌اند، این دشت‌ها را با توجه به موقعیت جغرافیایی آن‌ها می‌توان به دو بخش میانه و باختری و همچنین بخش نیمروزی و خاوری تقسیم‌بندی کرد، در بخش میانه و باختری دشت‌هایی وجود دارند که موقعیت کشاورزی دارند و بیشتر به این منظور استفاده می‌شوند اما در بخش نیمروزی و خاوری بیشتر بیابان و کویر دیده می‌شود که این بیابان‌ها حدود ۱/۸۴ میلیونهکتار برابر با ۱۵ درصد، پهنه استان فارس را دربر گرفته‌اند. در برخی از مناطق بیابانی استان فارس مانند کویر قطرویه در خاور استان و محدوده شهر نی‌ریز، به علت تبخیر شدید، نمک سطح بیابان را پوشانده و کویر را به وجود آورده‌است.[۵۳]

دریاچه‌ها[ویرایش]

دریاچه مهارلو در ۱۵ کیلومتری خاور شیراز

در استان فارس دریاچه‌های متعددی وجود دارد، به‌طوری‌که بیشترین تعداد دریاچه‌های دائمی کشور در استان فارس واقع شده‌اند.[۵۴]دریاچه‌های استان فارس را می‌توان به دریاچه‌های آب شور و دریاچه‌های آب شیرین تقسیم‌بندی نمود. از میان دریاچه‌های آب شور استان می‌توان به دریاچه مهارلو، بختگان، طشک و هیرم اشاره کرد. از میان دریاچه‌های آب شیرین استان نیز می‌توان به دریاچه پریشان (بزرگترین دریاچه آب شیرین کشور)، تالاب ارژن، دریاچه برم شور، دریاچه کافتر، دریاچه هفت برمسد رودبال فارس و دریاچه سد درودزن اشاره نمود. وسعت دریاچه‌های شور استان تقریبأ ۱۴۵۰۰۰ هکتار و وسعت دریاچه‌های آب شیرین تقریبأ ۳۰۰۰۰ هکتار می‌باشد.[۲۲]

کوه‌ها[ویرایش]

۷۰ درصد از وسعت استان فارس در ناحیه کوهستانی قرار گرفته و در دوره ترشیاری به وجو آمده‌اند و با گذشت میلیون‌ها سال از پیدایش آن‌ها جزء کوه‌های جوان محسوب می‌شوند.[۵۳] کوه‌های زاگرس جهت‌های اَپاختر باختری و نیمروز خاوری استان فارس را به صورت منطقه ویژه کوهستانی درآورده‌است. قسمت عمده این ناهمواری‌ها بر اثر یک سلسله حرکات شدید کوهزایی ایجاد شده و تحت تأثیر عوامل فرسایشی نظیر بادهای تند و آب‌های روان به صورت کنونی درآمده‌است. استان فارس را می‌توان به دو ناحیه مشخص طبیعی تقسیم کرد، اول ناحیه اَپاختری و اَپاختر باختری که از ارتفاعات به هم پیوسته‌ای تشکیل شده و گردنه‌های صعب‌العبور و دره‌های عمیق دارد و دوم ناحیه نیمروز و نیمروز خاوری که در فاصله میان رشته‌کوه‌های فرعی قرار گرفته و شامل دشت‌های شیراز، جهرم، کازرون، نی‌ریز، مرودشت و مرکزی است.[۲۰]

جنس کوه‌های استان فارس، اغلب سنگ‌های آهکی(کلسیم کربنات) می‌باشد. درز و شکاف‌های فراوان در این سنگ‌ها باعث تشکیل سفره‌های آب زیرزمینی فراوانی شده‌اند. در این کوه‌ها انواع اشکال فرسایشآهکی (کارستیک) که بر اثر انحلال و رسوب‌گذاری شکل گرفته‌اند دیده می‌شود.[۵۳]

از مهم‌ترین کوه‌های استان می‌توان به کوه بل با ۳۹۴۳ متر ارتفاع، کوه گر با ۳۱۰۹ متر ارتفاع، خرمن کوه با ۳۱۸۳ ارتفاع، کوه تودج با ۳۱۵۰ متر ارتفاع، کوه ختابان بوانات با ۳۳۶۲ متر ارتفاع، کوه قلات بوانات با ۲۵۵۰ ارتفاع و کوه قند یله با ۲۳۵۰ متر ارتفاع اشاره نمود.[۲۲]

تنگ‌ها و دره‌ها[ویرایش]

دره‌ها و تنگ‌های مشهور استان فارس عبارتند از: تنگ چوگان، تنگ خانی، تنگ الله اکبر، تنگ بستانک (بهشت گمشده)، تنگ براق، تنگ خشک (مرودشت)، تنگاب (جهرم)، تنگ ایج، تنگه لای تاریک، تنگ استهبان، تنگ پلنگان، تنگ لای زنگان، تنگ غنیبی، تنگ لی‌حنا جنت شهر، تنگ خرچنگ جنت شهر، تنگ ابوالحیات، تنگ هرایرز (ممسنی)، تنگ بوان (ممسنی)، تنگ زی طشت، تنگ جزین یا گزین، تنگ حاجی‌آباد (جویم در نیمروز فارس) ،دره هایقر و تنگ خرقه .[۵۵]

رودخانه‌ها[ویرایش]

از مهم‌ترین رودخانه‌های استان، می‌توان به رودخانه‌های، شادکام، فهلیان، تنگ شیو،شش پیر، پیرآب، کر، آغاج، چوبخله، شور جهرم، شور لار،خشک، موند (مند)، کازرون و اقلید اشاره کرد.[۲۲]

از آبشارهای استان آبشار دشتک ابرج، آبشار مارگون و آبشار رحمت آباد جویم را نام برد.[۵۶]

چشمه‌ها[ویرایش]

چشمه‌های طبیعی و چشمه‌های آب گرم عبارتند از چشمه ریچی، چشمه خارگان، چشمه بالنگان، چشمه قدمگاه، چشمه چویو، چشمه سرچشمه جویُم، چشمه ساسان، چشمه ابوالمهدی، چشمه شش‌پیر، چشمه پلنگان، چشمه جونجان (جونون)، چشمه محمد رسول‌الله، چشمه بناب قادرآباد، چشمه آتشکده، چشمه تنگاب، چشمه حنیفقان، چشمه آب‌گرم سراب بهرام، چشمه اسرا، چشمه برم‌هیر، چشمه براق، چشمه تاسک، چشمه حاجت، چشمه سراب‌سیاه، چشمه سراب‌دختران، چشمه سراب‌اردشیر، چشمه کان‌زرد، چشمه تزنگ، چشمه له‌یاسی، چشمه غنیبی، چشمه مهارلو، چشمه آبریز جبل، چشمه نباتی، چشمه انجیرک، رباط، چشمه سرگ‌چینه، چشمه نیگی، چشمه یاقوتی، چشمه سرو نخودی، چشمه گنجینه، چشمه میل‌اژدها وچشمه مودگانچشمه خرچنگ جنت شهر که به دلیل آب درمانی و تفرجگاهی از نظر صنعت گردشگری و گذراندن اوقات فراغت از اهمیت بسیاری برخوردار هستند.[۵۷]

آب و هوا[ویرایش]

میانگین درصد بارش استان فارس در فصول مختلف
فصلدرصد
بهار۱۶٫۲%
تابستان۲٫۱%
پاییز۲۶٫۵%
زمستان۵۵٫۲%

در استان فارس، تحت تأثیر ویژگی‌های توپوگرافیک، سه ناحیه آب و هوایی مشخص پدیدار شده‌است. ناحیه اول ناحیه کوهستانی اَپاختر، اَپاختر باختر و باختر است که دارای زمستانهای خیلی سرد و تابستانهای‌های معتدل و پوشش گیاهی قابل توجه است. میزان بارندگی این ناحیه در حدود چهارصد تا ششصد میلی‌متر در سال گزارش شده‌است، ناحیه دوم ناحیه مرکزی می‌باشد که در زمستانها آب و هوای سرد توأم با بارندگی و در تابستان‌ها هوایی گرم و خشک دارد. آب و هوای این ناحیه به علت کاهش نسبی ارتفاعات، نسبت به اَپاختر و اَپاختر باختر کمی متفاوت است. میزان بارندگی این ناحیه بین دویست تا چهارصد میلی‌متر در سال است و شهرهای شیراز، جهرم، فسا، فیروزآباد و کازرون از جمله شهرهای این ناحیه هستند، در نهایت ناحیه سوم ناحیه نیمروز و نیمروز خاوری می‌باشد که به علت کاهش ارتفاع و پهنای گیتایی و نحوه استقرار کوه‌ها، میزان بارندگی این ناحیه در فصل زمستان نسبت به دو فصل بهار و پاییز کمتر است. هوای این ناحیه در زمستانها معتدل و تابستان‌ها بسیار گرم است. میزان بارندگی سالانه آن نیز صد تا دویست میلی‌متر است و شهرهای گراش، لار، لامرد، جویم، اوز و خنج جزو این ناحیه خشک به‌شمار می‌روند. متوسط رطوبت نسبی این ناحیه حداکثر هشتاد و چهار و نیم و حداقل دوازده و نیم درصد است. تعداد روزهای یخبندان در طول سال نیز سی و چهار روز گزارش شده‌است بادهای محلی که از سمت کوهستان به دشت می‌وزند و عکس این مسیر را می‌پیمایند.[۲۰]

سه توده هوای مختلف استان فارس را تحت تأثیر قرار می‌دهند، اول توده هوای مدیترانه‌ای که از روی دریای مدیترانه به سمت کوه‌های زاگرس می‌آیند و موجب بارش‌هایی به صورت برف (در مناطق مرتفع شمالی و شمال باختر) و باران می‌شوند؛ دوم توده هوای سودانی که در فصل زمستان از مرکز کم‌فشار سودان شکل گرفته و با فعال شدن بر روی دریای سرخ، استان فارس را تحت تأثیر قرار داده و باعث بارش در بیشتر نقاط استان می‌گردد؛ سوم توده هوای گرم عربستان که در فصل تابستان از سمت شبه جزیرهعربستان به سمت استان وزیده و باعث گرما، ورود ذرات گرد و خاک به استان و کوتاه شدن دوره فصل بهار می‌گردد.[۵۳]

پوشش گیاهی[ویرایش]

پوشش گیاهی استان فارس را درختان جنگلی و گیاهان دارویی و صنعتی تشکیل می‌دهد، از مهم‌ترین گونه‌های درختی این استان عبارتند می‌توان به بادام کوهی، بنه و بلوط و برخی از گیاهان دارویی و صنعتی که شیرین بیان، گل گاوزبان، کتیرا، آنغوزه و گون برخی از این‌گونه‌ها هستند. مناطق حفاظت شده‌استان فارس محل رویش بسیاری از گونه‌های گیاهی منطقه می‌باشند. پارک ملی بمو واقع در اَپاختر شهر شیراز از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی و قابل اهمیت است و تاکنون بالغ بر ۲۸۰ گونه گیاهی در آن شناسایی و نمونه برداری شده‌است.[۵۸]

جنگل‌ها[ویرایش]

استان فارس ۲٫۲ میلیون هکتار جنگل‌ها دارد که ۱٫۲ میلیون هکتار آن مراتع فقیر و یک میلیون هکتار آن مراتع غنی و پرتراکم است. این میزان جنگل، در حدود ۱۷/۹ درصد سطح استان را فرا گرفته‌است.[۵۳][۵۹]

کارشناسان معتقدند وقوع خشکسالی در عرصه‌های منابع طبیعی و جنگل‌ها باعث تشدید در تأثیرگذاری آفات درختان شده و این عرصه‌ها را با خطر مواجه می‌کند که در این خصوص جنگل‌های بلوط استان فارس به خصوص در کازرون طی مدت گذشته با این مشکل در حال دسته و پنجه نرم کردن است.[۶۰]

از گونه‌های گیاهی غالب جنگل‌های استان فارس می‌توان به بلوط، بنه، زالزالک، گلابی وحشی، ارس (سرو کوهی)، بادام کوهی و انجیر وحشی اشاره کرد.[۵۳]

باغ‌ها[ویرایش]

در دورهٔ هخامنشی شهرت باغ‌های ایرانی با پردیسها جهانگیر شد و گزنفون به تکرار از زیبایی و شکوه آن‌ها یاد کرده‌است. در آن زمان ناحیهٔ پارس پوشیده از باغ‌های مصفا بود و نقوش متعدد درختان سرو که بر روی پلکان‌های تخت جمشید حجاری شده نشان می‌دهد که کاخ‌های مزبور در محوطهٔ باغ‌ها و درخت‌زارهای پهناور واقع شده بوده‌است. در دوران بعد از اسلام نیز احداث باغ جزء جدانشدنی زندگی مردم ناحیهٔ پارس به‌شمار می‌رفته‌است. نوشته‌های مورخان و جهانگردانی که در سده‌های پیشین شیراز را دیده‌اند حاکی است که شهر شیراز را همواره باغ‌های پیوسته به هم تشکیل می‌داده و بیشتر مردم در همین باغ‌ها زندگی می‌کردند. احمدبن ابی یعقوب نویسندهٔ تاریخ یعقوبی که در سدهٔ سوم هجری می‌زیسته می‌نویسد «در شیراز خانه‌ای نیست مگر آنکه صاحب‌خانه را بوستانی است دارای همهٔ میوه‌ها و گل‌ها و سبزی‌ها و هر چه در بوستان‌ها می‌باشد.» مورخان و جهانگردانی نظیر ابن بطوطه جهانگرد مغربی، شاردن و تاورنیه جهانگردان فرانسوی دوران صفوی، میرزا محمد کلانتر فارس در عهد زندیه و فرصت‌الدوله شیرازی در دوره قاجار در آثار خود از استعداد کم‌نظیر سرزمین فارس برای احداث باغ‌های آباد یاد کرده‌اند.[۶۱]

باغ‌های تاریخی

مهم‌ترین باغ‌های استان فارس که دارای ارزش‌های تاریخی و باستانی و هنری فراوانی هستند و تاکنون محفوظ مانده و از جمله سرمایه‌های ملی ایران به‌شمار می‌آیند، عبارتند از: باغ ایلخانی، باغ تکیه هفت‌تنان، باغ جنت، باغ جهان‌نما، باغ دلگشا، باغ سلطان آباد، باغ سنقری، باغ قوام، باغ گلشن، باغ ناری، باغ نظر، باغ اقبال‌آباد، باغ کچل‌پادشاه، باغ عفیف آباد، باغ ارم، باغ نوابی.[۶۲]

گونه‌های جانوری[ویرایش]

گونه‌های جانوری استان فارس را در دو بخش می‌توان دسته‌بندی کرد، اول محیط خشکی که از مهم‌ترین جانوران این بخش می‌توان به خرس قهوه‌ای، پلنگ، گراز، گوزن، قوچ، گربه وحشی، سنجاب، گور ایرانی، آهو، کفتار و گرگ و دوم محیط آبی که از مهم‌ترین جانوران این بخش نیز می‌توان به انواع اردک، پلیکان، درنا، غاز، کبک، فلامینگو، دارکوب، تیهو و هوبره اشاره نمود.[۵۳]

مناطق حفاظت‌شده[ویرایش]

در ایران، منطقه‌های حفاظت شده به محدوده‌ای از عرصه‌های منابع طبیعی گفته می‌شود که به لحاظ ضرورت حفظ و تکثیر نسل جانوران و احیاء آن ضمن رعایت حقوق و بهره‌برداری، جوامع محلی ایجاد گردیده‌اند. استان فارس نیز تعدادی از مناطق حفاظت شده ایران را در خود جای داده‌است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به منطقه‌های پارک ملی بختگان، پارک ملی قطرویه، منطقه حفاظت شده بهرام گور، حفاظت شده ارژن، هرمود، میان‌جنگل و پارک ملی بمو که دارای ۱۱۲ گونه جانوری، ۶۹ گونه پرنده، ۲۱ گونه پستاندار، ۱۹ گونه خزنده، ۳ گونه دو زیست و همچنین گونه‌های مختلف گیاهی می‌باشد اشاره کرد.[۶۳][۶۴]

مردم[ویرایش]

تراکم جمعیت

در استان فارس به تفکیک شهرستان

 

 ۱–۹

 

 ۱۰–۱۹

 

 ۲۰–۲۹

 

 ۳۰–۳۹

 

 ۴۰–۴۹

 

 ۵۰–۶۹

 

 ۷۰–۷۹

 

 ۸۰–۹۹

 

 >۱۰۰

جمعیت[ویرایش]

در اولین سرشماری رسمی که در سال ۱۳۳۵ خورشیدی صورت گرفت، از میان کل ۱۳ استان کشور در آن زمان، استان فارس و بنادر با جمعیتی معادل ۱٬۳۲۰٬۶۱۴ نفر، نهمین استان پرجمعیت ایران بود، بیست سال بعد در سرشماری سال ۱۳۵۵ خورشیدی جمعیت استان به ۲٬۰۳۵٬۵۸۲ نفر افزایش پیدا کرد، در سرشماری سال ۱۳۷۵ خورشیدی جمعیت استان ۳٬۸۱۷٬۰۳۶ نفر شد و در سرشماری رسمی کشور که در سال ۱۳۸۵ خورشیدی صورت گرفت، استان فارس با جمعیتی معادل ۴٬۳۳۶٬۸۷۸ نفر[۶۵] چهارمین استان پرجمعیت کشور شد، بر طبق برآورد جمعیتی سازمان ملی آمار ایران که در شهریور ماه سال ۱۳۹۰ صورت گرفت، جمعیت استان ۴٬۵۲۸٬۵۱۴ برآورد شد.[۷] در سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت این استان برابر با ۴٬۸۵۱٬۲۷۴ تن بود و جایگاه چهارم را به خود اختصاص داد.

شهر شیراز با ۱٬۵۶۵٬۵۷۲ نفر جمعیت، پرجمعیت‌ترین شهر استان و پنجمین شهر پرجمعیت کشور می‌باشد و پس از آن مرودشت با ۱۴۸٬۸۵۸ نفر، جهرم با ۱۴۱٬۶۳۴ نفر و فسا با ۱۱۰٬۸۲۵ نفر جمعیت، سه شهر پرجمعیت استان به‌شمار می‌آیند.[۶۶]

در میان شهرستان‌ها نیز شهرستان شیراز با ۱٬۸۶۹٬۰۰۱ نفر جمعیت پرجمعیت‌ترین شهرستان استان است و بیش از ۳۹٪ جمعیت استان را در خود جای داده‌است.[۶۷] پس از شیراز به ترتیب شهرستان‌های مرودشت با ۳۲۳٬۴۳۴ نفر، کازرون با ۲۱۱٬۳۴۱ نفر، فسا با ۲۰۵٬۱۸۷ نفر، داراب با ۲۰۱٬۴۸۹ نفر و جهرم با ۱۸۶٬۲۶۹ نفر پرجمعیت‌ترین شهرستان‌های استان هستند.[۷]

جمعیت کوچ نشینان استان فارس در آخرین سرشماری، حدود ۱۳۱٬۷۱۷ نفر و ۲۴٬۸۰۲ خانوار برآورد شد که این رقم از ۴٫۲ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۰٫۸ درصد در سال‌های اخیر کاهش داشته‌است. همچنین نسبت جمعیت شهری به کل جمعیت استان فارس از ۴۲٫۹ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۶۱٫۲ درصد در سال ۱۳۸۵ افزایش یافته که بیانگر افزایش میزان مهاجرتروستاییان به شهرها است و این امر نشان دهنده نبودن تعادل در پراکندگی نقاط شهری استان فارس می‌باشد.[۶۸]

نمودار جمعیت استان فارس
بر حسب مناطق شهری و روستایی
جمعیتدرصد
شهری۶۱%
روستایی۳۸%
غیر ساکن۱%

[۶۵]مردانسنزنان۱۱۹٬۷۰۰ بیشتر از ۶۵ ۱۰۵٬۸۶۶۳۸٬۳۲۷ ۶۰–۶۴ ۴۱٬۲۱۸۵۶٬۳۹۰ ۵۵–۵۹ ۵۹٬۸۰۶۸۷٬۹۲۴ ۵۰–۵۴ ۸۶٬۱۴۰۱۱۳٬۳۱۷ ۴۵–۴۹ ۱۰۶٬۳۹۴۱۲۶٬۱۳۰ ۴۰–۴۴ ۱۲۱٬۰۶۰۱۴۹٬۹۷۸ ۳۵–۳۹ ۱۴۵٬۵۵۴۱۶۷٬۱۹۱ ۳۰–۳۴ ۱۶۲٬۴۰۶۲۲۶٬۹۴۸ ۲۵–۲۹ ۲۲۳٬۳۵۳۲۹۶٬۰۶۰ ۲۰–۲۴ ۲۹۴٬۸۳۳۲۹۲٬۱۵۱ ۱۵–۱۹ ۲۸۰٬۴۴۶۲۰۷٬۳۶۱ ۱۰–۱۴ ۱۹۸٬۱۱۷۱۶۱٬۴۴۶ ۵–۹ ۱۵۳٬۹۲۷۱۶۱٬۹۲۹ ۰–۴ ۱۵۲٬۹۰۶

اقوام[ویرایش]

مردم فارسی‌زبان بیشینه جمعیت استان فارس را تشکیل می‌دهند و در کنار آن‌ها، اقوام مختلف لر، اچمی، قشقایی، باصری و عرب خمسه زندگی می‌کنند.[۸][۶۹]

یکی از مناطق مهم عشایری و کوچ نشینیایران، استان فارس می‌باشد که با جمعیت ۱۳۷٬۷۱۷ نفر، حدود ۳۲ درصد جمعیت کوچ نشین کشور و ۳ درصد جمعیت استان را شامل می‌شود. ایل قشقایی، ایلات خمسه، ایل ممسنی و همچنین طوایف کوهمره از مهم‌ترین گروه‌های کوچ‌نشین استان فارس هستند. ایل قشقایی، یکی از بزرگترین ایلات ایران است که با شش طایفه در فارس به کوچ‌روی ادامه می‌دهد. قشقایی‌ها به زبان قشقایی سخن می‌گویند.[۱۰][۶۸]

ایلات خمسه یک کنفدراسیون ایلی در فارس شامل پنج ایل باصری، بهارلو، اینانلو، نفر و عرب خمسه است.[۷۰][۷۱]ایل باصری ایلی کوچنده ٬فارسی‌زبان و پارس نژاد است و به خاطر قالی‌ها و گلیم‌های خود شهرت دارد.[۷۲] ایل‌های بهارلو ،اینانلو، نفر سه ایل ترک‌زبان هستند و اعراب خمسه که اصالت آن‌ها به عرب‌های بادیه نجد و یمامه و عمان عربستان می‌رسد عرب‌زبان هستند و در زمان خلفای عباسی برای نظم نواحی فارس با عیال و مواشی خود از عربستان به ایران آمدند.[۷۳]

ایل ممسنی از قبایل لر استان فارس است که از چهار طایفه رستم، بکش، جاوید و دشمن‌زیاری تشکیل شده‌است.[۷۴]کوهمره‌ها سه طایفه در استان فارس به نام‌های کوهمره سرخی، کوهمره نودان و کوهمره جروق هستند.[۷۵]

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در این استان به قرار زیر بود:

زبان و گویش[ویرایش]

زبان اکثریت و رسمی مردم استان فارس، مانند زبان رسمی ایران، فارسی است. پیش از اسلام زبان ایرانیان زبان فارسی میانه بوده‌است که امروزه پس از تغییراتی به صورت زبان فارسی امروزی درآمده و در بین بیشتر مردم استان مورد استفاده قرار می‌گیرد.[۱۱][۷۷][۷۸] از قرن دوم و سوم زبان فارسی دری که ریشه‌ در پارسی میانه داشت جای زبان پارسی میانه را گرفت و توجه حکومت و نویسندگان و شعرا به آن موجب شد که به صورت زبان رسمی درآید.[۷۹] امروزه لهجه‌ها و گویش‌های فارسی شیرازی، باصری، جهرمی، تاجیکی، آباده‌ای و کازرونی در این استان تکلم می‌شوند.[۷۸]گویش باصری منحصر به افراد ایل باصری است که شباهت‌ها و اشتراکات زیادی یا لهجه شیرازی دارد. لهجه‌های تاجیکی مجموعه‌ای از لهجه‌ها هستند که در روستاهایی از منطقهٔ فارس بدانها صحبت می‌شود. این لهجه‌ها اگرچه عمدتاً متعلق به زبان فارسی هستند اما در پاره‌ای از حالات صرفی و اصطلاحات با فارسی معیار متفاوت بوده و گاهی حتی شیوه‌های صرفی پارسی میانه را در خود نگاه‌داشته‌اند.[۸۰][۸۱][۸۲]

استان فارس به لحاظ غنای فرهنگی و تحولات جغرافیایی و تاریخی از نظر تعدد و تنوع زبانها و گویشها در ایران بی‌نظیر است.[۷۸] برخی بر این اعتقادند که کل زبان‌ها و لهجه‌ها در این استان به شدت تحت تأثیر حکومت کریم خان زند بوده و به عبارتی می‌توان گفت گویش‌ها و لهجه‌ها تحت تأثیر زبان لری در این استان بوده، به گونه‌ای که بسیاری از کلمات لری در این استان و حتی لهجه شیرازی رواج دارد.[۸۳]

علاوه بر زبان فارسی، زبان‌های شناسایی‌شده استان فارس عبارتند از اچمی، قشقایی، لری و عربی خمسه،[۷۸] همچنین گویش‌هایی مانند کرشی، عبدویی، کرونی، سیوندی، دوانی، اردکانی و کوهمره‌ای (بککی) نیز در این استان رواج دارد؛ اکثر این گویش‌ها در ایران منحصربه‌فرد بوده و از بازمانده‌های پارسی پهلوی به شمار می‌روند. گویش مردم سیوند فارس به دلیل آمیخته نشدن با عربی و تعلق به زبان‌های ایرانی شاخهٔ شمال باختری درخور اهمیت است. زبان اچمی که با زبان‌های فارسی، لری و تاتی هم‌خانواده است؛ زبان مردم شهرستان‌های جنوب استان فارس (لارستان، خنج، گراش، اوز) و بخشی از استان هرمزگان (شهرستان بستک) است. عشایر قشقایی به زبان قشقایی سخن می‌گویند. زبان قشقایی و آذربایجانی از یک خانواده‌اند. زبان لری نیز در شهرستان‌های ممسنی، رستم، کوه‌چنار، سپیدان و بخش‌هایی از شهرستان‌های کازرون و فراشبند، اقلید، غرب شهرستان مرودشت (درودزن و کامفیروز) و شهر شیراز رواج دارد. همچنین زبان عربی در میان عشایر عرب خمسه صحبت می‌شود.[۱۱][۱۲][۱۲][۱۳][۷۷][۸۴][۸۵]

فرهنگ[ویرایش]

با تکوین و رشد شهرنشینی، فرهنگ مردم دچار دگرگونی و تغییرات ساختاری شده‌است. ویژگی‌های قومی و فرهنگی مختلفی در میان اقوام و عشایر وجود دارد. عشایران هنوز ویژگی‌های سنتی را حفظ کرده‌اند. استان فارس یکی از استان‌هایی‌است که بالاترین جمعیت عشایری کشور را دارد. فرهنگ مردم فارس در کل به بخش‌های متعدی مانند جشن، موسیقی، پوشاک و خوراک تقسیم می‌شود. در بخش موسیقی می‌توان به عاشیقهای قشقایی، چنگیان و ساربانان اشاره کرد. موسیقی بومی ایل قشقایی با نام عاشیقها، چنگیان و ساربانان درآمیخته و در این میان موسیقیعاشیقی از جایگاه والایی برخورداراست، موسیقیعاشیقی کهن و گسترده‌است و با شعر فولکوریک درآمیخته‌است عاشیقها برای رویدادهای غمناک و شاد نوایی دارند. در هنرعاشیقی، حماسه و در شعر آن نیز عرفان مقامی شایسته دارد. پیشینه مکتوب شعر و ادبیات در میان ایل قشقایی به بیش از ۲۵۰ سال پیش می‌رسد. اشعار شاعران گمنام سینه به سینه نقل می‌شود و به گنجینه فولکلوریک قشقایی‌ها غنا می‌بخشد. شعر قشقایی را همه‌جا می‌خوانند در عروسی، در عزا و در زمان شادی و غم. شعر عروسی‌ها همراه پایکوبی و شعر عزا همراه با حزن و اندوه خوانده می‌شود. رقص‌های محلی و بومی قشقایی‌ها نیز که با آهنگ جنگ‌نامه توأم است عمدتاً به صورت گروهی اجرا می‌شود و در این میان رقص چوب به لحاظ شیوهٔ اجرا و حرکات ریتمیک اجراکنندگان آن، از جذابیت خاصی برخورداراست. پوشاک مردمان فارس به دلیل گوناگونی فرهنگی، بسیار متنوع است و از میان آن‌ها می‌توان به قبا (آرخالق)، شال و چقه اشاره کرد.[۱۰]

غذاها[ویرایش]

از غذاها و خوراکی‌ها استان فارس می‌توان به آش کارده، آش سبزی صبحانه، کلم پلوی شیرازی، کوفته هلو، دو پیازه آلو، کوفته سبزی، فالوده و دم‌پخت عدس اشاره نمود.[۸۶] همچنین شکر پلو، آش انار، یخنی نخود، بادام سوخته، قرمه به، رب پلو، یخنی عدس کلم، شکر پنیر، حلیم بادمجان، حاجی بادام، مهیاوهحلوای کاسه، دوای آرد و روغن، آش ماست، پاچه پلو، قنبرپلو، آب پیازک، رنگینک و شامی نیز از غذاهای مخصوص شهر شیراز هستند.[۸۶]

صنایع دستی[ویرایش]

قالی، گلیم و گبه از مهم‌ترین صنایع دستی استان محسوب می‌شوند، پس از آن باید از خاتم، خاتم سازی و خاتم کاری و پس از آن معرق‌کاری روی چوب، منبت کاری چوب، نقاشی روی چوب و سفال و سرامیک، کاشی معرق و کاشی هفت رنگ یاد کرد. از رشته‌های رایج در استان فارس طراحی و نگارگری (نگارگری، گل و مرغ‌سازی، تذهیب و تشعیر) است. رنگرزی گیاهی و استفاده از مواد ملونه طبیعی در رنگرزی خامه و ابریشم نیز کاری پررونق در استان فارس است. در زمینه فلزکاری و هنرهای مرتبط با فلز نیز می‌توان از آثار قلمزنی روی نقره یاد کرد. از سایر رشته‌های صنایع دستی رایج در این استان می‌توان به دوخت لباس‌های محلی، عروسک‌سازی، پیکرتراشی، نمدمالی، رودوزی‌های سنتی، بافتنی، نقشه‌کشی فرش و گلیم اشاره کرد.[۸][۸۷]

معماری[ویرایش]

نوعی از هنرهای دستی در معماری ساختمان‌ها کاربرد دارد. از جمله آن‌ها نقاشی پرندگان، گل، شاخه درختان و فرشتگان بر سقف‌های بسیاری از عمارت‌های قدیمی نظیر نارنجستان قوام، خانه زینت‌الملوک دیده می‌شوند و همچنین کاشی‌های هفت رنگی که در عمارت‌های باغ عفیف‌آباد و باغ ارم وجود دارند.[۸۸]

آینه‌کاری و گچ‌بری و منبت‌کاری که در امامزاده‌هایی مانند شاهچراغ به چشم می‌خورند. درب و پنجره‌های چوبی در ساختمان‌های قدیمی مانند مسجد نصیرالملک و کارهای دستی در عمارت کلاه‌فرنگی آباده و طرح مسجد کبیر نی‌ریز هم از این دست هستند.[۸۸]

صنایع‌دستی مشهور[ویرایش]

تولید انواعی از صنایع دستی در مناطق عشایری و روستایی و نیز در شهرهای استان فارس رواج دارد. قالی‌بافی و گبه‌بافی بیشتر در بخش‌ها و روستاها به وسیله زنان بافته می‌شود. خیمه‌بافی و گلیم‌بافی و جاجیم‌بافی و تنچه‌بافی در میان عشیره‌ها و تیره‌های قشقایی رایج است.[۸۸]

خاتم‌کاری، نقره‌کاری، قلم‌زنی، منبت‌کاری، شیشه‌سازی و کاشی هفت‌رنگ‌سازی در شیراز رایج است. حصیربافی با برگ نخل در جهرم، منبت‌کاری و گیوه‌بافی در آباده، سفال‌کاری، سرامیک‌سازی و کاشی‌سازی در استهبان و حصیربافی، سبدبافی و بوریابافی در کازرون مشهور است.[۸۸][۸۹]

سوغات[ویرایش]

شهر شیراز محل آثار دوران کهن ایران، با داشتن خاتم‌کاری، طلاسازی، و نقره‌کاری محل معتبری برای خرید سوغات این استان است. خاتم این شهر بی‌نظیر است و ظرافت و هنر را در هر قطعهٔ ساخته‌شده می‌توان مشاهده کرد. قالی، گلیم و جاجیم عشایری استان فارس رنگ و بوی آمیختگی با طبیعت دارد و جزء سوغات‌های اصلی این استان به‌شمار می‌آید.[۹۰] از دیگر سوغات‌های استان فارس می‌توان به آبلیمو، انار، انجیر، ترشی‌جات، چرم، حنا، خراطی، خرما، زعفران، سفیداب، سنگ‌تراشی، شیشه‌گری، بهار نارنج، ظروف سفالی، عرقیات، مسقطی لاری، فلزکاری، کیسه حمام، گبه، کلوچه و مسقطی، نان یوخه، منبت‌کاری و نمد اشاره کرد.[۹۱]

مشاهیر[ویرایش]

پیش از اسلام[ویرایش]

پادشاهان هخامنشی: کوروش بزرگ، کمبوجیه، داریوش بزرگ، خشایارشا، اردشیر یکم، خشایارشا دوم، داریوش دوم، اردشیر دوم، اردشیر سوم، ارشک، داریوش سوم، پادشاهان ساسانی: اردشیر پاپکان، شاپور یکم، هرمز یکم، بهرام یکم، بهرام دوم، بهرام سوم، نرسی، هرمز دوم، آذرنرسی، شاپور دوم، اردشیر دوم، شاپور سوم، بهرام چهارم، یزدگرد یکم، بهرام پنجم، یزدگرد دوم، هرمز سوم، پیروز یکم، بلاش، قباد یکم، خسرو انوشیروان، هرمز چهارم، خسرو پرویز، پوراندخت، آزرمیدخت، قباد دوم، اردشیر سوم، یزدگرد سوم، دیگر مشاهیر: آتوسا، وینده فرنه، گئوبروه، آریوبرزن، کرتیر، مزدک، برزویه حکیم، باربد

پس از اسلام[ویرایش]

سلمان فارسی، شهربانو، ابن مقله، ابن مقفع، سیبویه، ابن باکویه، حسین بن منصور حلاج، ابوعبدالله بن خفیف، ابوحیان توحیدی، شیخ روزبهان فسایی، اصطخری، قطب الدین شیرازی، سعدی، حافظ، جنید نگارگر، وصاف الحضره، قوام الدین شیرازیملا صدرا، جلال‌الدین دوانی کازرونی، شاه داعی الله، شیخ یوسف سروستانی، میرزا جهانگیرخان شیرازی، حسنعلی نجابت شیرازی، آیت الله بهاءالدین محلاتی، آیت الله سید عبدالحسین دستغیب شیرازی، میرزا محمدصالح کازرونی، سید علی اکبر فال اسیری، شهید رابع، شیرین مغربی، آقا لطفعلی صورتگر شیرازی، آیت الله سیدنورالدین حسینی شیرازی، ناصر دیوان کازرونی، آیت الله میرزای شیرازی، آیت الله سید عبدالحسین لاری، امین‌الدین بلیانی کازرونی، اوحدی کازرونی، شیخ عبدالله بلیانی کازرونی، ابواسحاق اینجو، میرزا نصیر جهرمی، شیخ ابواسحاق کازرونی، احمد نیریزی، الله‌وردی خان گرجی، امام قلی خان، اَبش خاتون، بابافغانی شیرازی، حمیدی شیرازی، رضوی سروستانی، زین العابدین میرزا کوچک رحمتعلیشاه، میرزا عبدالحسین ذوالریاستین شیرازی، مونسعلی شاه، محمدامین خنجی، دکترمحمدعلی خنجی، عبدالواحد خنجی، زینت الملک، سید ابوالقاسم انجوی شیرازی، شاه شجاع، نظام‌الدین فقیه، صولت‌الدوله قشقایی، عضدالدوله دیلمی، معتمد دیوان کواری، علی اصغر حکمت٬امیرمختار کریم پور شیرازی، علی سامی، حکیم سلمان جهرمی، عیسی خان، فرصت الدوله شیرازی، خاندان قوام، قاآنی، کریم خان زند، لطفعلی خان زند، محمد نمازی، نصیرالملک، عبدالله وصاف شیرازی، وصال شیرازی، گلبن کازرونی، ایزدی کازرونی[۹۲] ،عباس دوران، عبدالمجید سپاسی، محمد بهمن بیگی، نصرالله مردانی، سیمین دانشور، فریدون توللی، ابراهیم گلستان، احمد اقتداری، منصور رستگار فسایی

اقتصاد[ویرایش]

صنایع و محصولات[ویرایش]

کشاورزی و دامداری دو منبع مهم اقتصادی استان فارس می‌باشند.[۸] مهم‌ترین فراورده‌های کشاورزی استان فارس شامل غلات، پرتقال، (گندم و جو)، مرکبات، میوه‌جات، خرما، چغندرقند، پنبه، ذرت، خرما، انجیر و زعفران می‌باشد. آبلیمویجهرم نیز که معمولاً به نام سوغاتشیراز شناخته می‌شود، دارای شهرت زیادی‌است. استان فارس رتبه نخست تولید گندم در کشور را به خود اختصاص داده‌است.[۹۳]

خودروسازی، پتروشیمی، صنایع مخابرات، غذاهای فرآوری شده، لبنیات، صنایع داروسازی، سیمان، پارچه بافی، شکر و قند، نوشیدنیهای غیر الکلی، صنایع گوشتی، پالایشگاه، نفت، پتروشیمی، لاستیک‌سازی و صنایعالکترونیک از مهم‌ترین صنایع استان فارس به‌شمار می‌آیند.[۸][۱۸][۹۴][۹۵]

محصولات کشاورزی و دامی[ویرایش]

بخش کشاورزی در استان فارس که سهم عمده‌ای از تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص می‌دهد، یکی از مهم‌ترین نقش‌های تولید، اشتغال و امنیت غدایی ایران را دارد به‌طوری‌که بسیاری از محصولات کشاورزی استان مانند انواع غلات و مرکبات رتبه اول تا سوم کشور را به خود اختصاص داده‌اند، حتی تولید و صادرات انجیرشهرستان استهبان و شهرستان نی‌ریز در جهان رتبه اول را به خود اختصاص داده‌است.[۵۴] همچنین در تولید انار نیز انواع انار شهرستان نی‌ریز در ایران مشهور می‌باشند.[۹۶]

مرکبات جهرم درصد بالایی از تولید مرکبات ایران را به خود اختصاص داده‌است. حدود ۳۵ درصد کل لیموترش کشور جهرم تولید می‌شود و علاوه بر مصارف داخلی به کشورهای آسیایی، اروپایی و حوزه خلیج فارس صادر می‌شود. صادرات لیمو ترش جهرم در سال ۱۳۹۴، ۱۶۵ میلیون دلار ارزآوری داشته‌است.[۹۷] شهرستان جهرم تأمین کننده بیش از ۲٫۱ درصد خرمای دنیا است و خرمای شاهانی از مرغوب‌ترین ارقام زیر کشت این محصول در جهرم بوده که عمده نخلستان‌های شهرستان را در بر می‌گیرد.[۹۸]

در حال حاضر، از میان مهم‌ترین محصولات کشاورزی استان فارس می‌توان به گندم، جو، برنج، ذرت دانه‌ای، پنبه، چغندر قند، دانه‌های روغنی، سیب‌زمینی، پیاز، گوجه فرنگی، خرما، انار و محصولات جالیزی و نباتات علوفه‌ای اشاره کرد که در این میان، جایگاه استان در کشور برای محصولات گندم، ذرت دانه‌ای، دانه‌های روغنی و گوجه فرنگی اول، محصولات جالیزی و نباتات علوفه‌ای دوم، جو، برنج، پنبه، چغندر قند، سیب‌زمینی و پیاز سوم می‌باشد.[۹۹]

در حوزه محصولات دامی نیز استان فارس در سال ۱۳۹۲ مقام نخست تولید گوشت قرمز، چهارم تولید شیر، سوم تولید مرغ، پنجم تخم مرغ و چهارم عسل در کشور را به خود اختصاص داده‌است.[۱۰۰]

بورس[ویرایش]

در تاریخ پنج شنبه ۳۰ مرداد ۱۳۸۲ بورس شیراز به عنوان چهارمین تالار بورس پس از بورس مشهد به حلقه بازار سرمایه ایران پیوست[۱۰۱] در سال ۱۳۸۹ شمسی تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس استان فارس ۱۹ شرکت است که دو شرکت در بازار اول و ۱۷ شرکت در بازار دوم قرار دارند. متوسط ارزش روزانه خرید و فروش سهام در بین سال‌های ۱۳۸۷ الی ۱۳۸۸، ۱۶ هزار و ۴۷۹ میلیون ریال بوده‌است[۱۰۲]

خودروسازی[ویرایش]

ایران‌خودرو فارس[ویرایش]

شرکت ایران‌خودرو فارس در تاریخ ۱۳۸۶/۲/۸ خورشیدی در اداره ثبت شرکت‌ها و مالکیت صنعتی تهران به ثبت رسید و در تاریخ ۸۹/۱۲/۱۶ خورشیدی با حضور رئیس‌جمهور و مدیرعامل شرکت ایران‌خودرو در کیلومتر ۴ بولوار ولایت سلامی جنوبی شهر شیراز افتتاح شد،[۱۰۳][۱۰۴] هم‌اکنون در شرکت ایران‌خودرو فارس انواع خودرو پژو پارس تولید می‌شود.[۱۰۵][۱۰۶]

خودروسازان جنوب[ویرایش]

گروه خودروسازان جنوب از اردیبهشت ۱۳۸۰ فعالیت خود را در زمینه طراحی و تولید خودروهای کانسپت و در ابتدا به صورت کارگاهی آغاز نمودند، این شرکت در مهرماه ۱۳۸۱ خورشیدی به‌طور رسمی در شهر شیراز ثبت گردید و هم‌اکنون در منطقه ویژه اقتصادی شیراز به فعالیت می‌پردازد.[۱۰۷] در حال حاضر این شرکت به تولید انواع خودروبنزینی و الکتریکی می‌پردازد،[۱۰۸] که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به خودروهایی همچون Minor B، Minor C، انواع کلاب کارت، انواع خودروهای آفرود کوچک، کامیونت و لیموزین اشاره کرد.[۱۰۹][۱۱۰][۱۱۱]

ذوب‌آهن و فولاد[ویرایش]

مجتمع فولاد پاسارگاد کوار

هم‌اکنون دو کارخانه ذوب‌آهن پاسارگاد کوار و فولاد و ذوب‌آهن اقلید در استان فارس در دست ساخت می‌باشد.[۱۱۲]

طرح فولاد و ذوب‌آهن اقلید طرحی است که قرار است به شیوه احیای مستقیم و در زمینی به مساحت ۱۳۲۵ هکتار ایجاد شود؛ با بهره‌برداری از این طرح سالانه ۵/۱ میلیون تن شمش فولاد تولید خواهد شد، سایر تولیدات ذوب‌آهن و فولاد اقلید عبارتند از گندله آهن، آهن اسفنجی، شمش آهن و فولادی، شمش فولاد سبک آلیاژی (بیلت) و انواع میلگردهای آهنی و فولادی.[۱۱۳]

ذوب‌آهن پاسارگاد کوار از دیگر طرح‌های اقتصادی استان فارس است، این طرح با اعتبار خارجی ۴۴۳ میلیون و ۵۰۰ هزار یورو و اعتبار داخلی ۳۹۶ میلیارد تومان و با همکاری شرکت‌هایی از اتریش، ایتالیا و ژاپن احداث آن تقریباً تمام می‌باشد.[۱۱۲]

پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها[ویرایش]

همچنین از پالایشگاه‌های مهم این استان می‌توان به پالایشگاهشیراز و پالایشگاه گاز پارسیانشهرستان مهر اشاره کرد.[۱۸][۱۹] شرکت پتروشیمی شیراز نیز یکی از مهم‌ترین شرکت‌های پتروشیمی محسوب می‌گردد.[۹۵] پتروشیمی‌های جهرم، کازرون، داراب، فیروزآباد، فسا و ممسنی از دیگر پتروشیمی‌های استان می‌باشند.[۱۱۴]

شهرک‌های صنعتی[ویرایش]

تا نیمه خرداد سال ۱۳۹۰ خورشیدی، تعداد ۴۶ شهرک صنعتی در استان فارس وجود داشته‌است که شامل ۱۳۴۷ واحد صنعتی بهره‌برداری شده بوده که این میزان برای ۱۸۶۳۲ نفر اشتغال ایجاد کرده‌است. همچنین میزان سرمایه‌گذاری در واحدهای صنعتی واقع در شهرک‌های صنعتی فارس ۹۰۵۹۳۴۸ میلیونریال بوده‌است، از مهم‌ترین این شهرک‌ها می‌توان به شهرک‌های صنعتی جهرم، کازرون، آب باریک، آباده، اقلید، شیراز، سپیدان، نورآباد، سروستان، فسا، داراب، گراش، استهبان، لار و فیروزآباد اشاره کرد.[۱۱۵][۱۱۶]

همچنین شهرک صنعتی شیراز صنایع کوچک و بزرگ بسیاری را در خود جای داده‌است که از میان آن‌ها کارخانجات الکترونیکی متعددی از جمله خودروهای برقی، صنایع الکترونیک ایران (صاایران)، زیمنس، ITMC و صنایع قطعات الکترونیک ایران می‌باشد. صنایع فناوری اطلاعات از بزرگ‌ترین صنایع این شهر به‌شمار می‌رود که با شهرهای بزرگی در زمینهٔ تبادل صنایع فناوری اطلاعات در جهان مانند مونیخ و برلین (در زمینهٔ کارخانجات زیمنس) در ارتباط می‌باشد.[۱۱۷][۱۱۸]

مناطق ویژه اقتصادی[ویرایش]

منطقه ویژه اقتصادی شیراز

منطقهٔ ویژهٔ اقتصادی شیراز در نیمروز خاوری این شهر و در فاصله ۹ کیلومتری فرودگاه بین‌المللی شیراز قرار گرفته‌است.[۱۱۹][۱۲۰] در این منطقه می‌توان تولیدات مازاد بر ارزش افزوده را بدون هیچگونه محدودیت و با حداقل تشریفات صادر نمود یا با انجام تشریفات، بر اساس مقررات صادرات و واردات کشور کالا به داخل وارد کرد.[۱۲۱] مساحت این منطقه ۱۰۰۰ هکتار می‌باشد که به ۵ فاز مختلف با مساحت‌های ۱۳۰ هکتار، ۱۷۰ هکتار، ۲۹۰ هکتار، ۱۸۰ هکتار و ۲۳۰ هکتار تقسیم شده‌است.[۱۲۲] شرکت‌های مختلفی سهام‌دار اصلی این منطقه هستند که از میان آن‌ها می‌توان به سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، شرکت عمران و توسعه فارس، شرکت شیراز تلاش گستر، شهرداری شیراز، واحدهای اقتصادی کمیته امداد امام خمینی فارس، کارخانجات مخابراتی ایران، شرکت صنایع الکترونیک ایران، تعاونی اعتبار کارکنان شهرک‌های صنعتی فارس، شرکت سازان خودرو، صنایع مخابرات راه دور، صنایع قطعات الکترونیک، اتاق بازرگانی صنایع و معادن فارس، شرکت ملامین کیمیا، شرکت خدمات انفورماتیک و شرکت ساختمان و خدمات نوساز اشاره کرد.[۱۲۳]

منطقه ویژه اقتصادی جهرم

عملیات اجرایی منطقه ویژه اقتصادی جهرم که به عنوان نخستین منطقه ویژه استان فارس بعد از شیراز است، در دی ماه ۱۳۹۰ با حضور معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت آغاز شد. این منطقه در جاده جهرم-شیراز و در فاصله حدود ۳۵ کیلومتر از جهرم واقع شده‌است. طراحی منطقه ویژه جهرم در دو فاز به انجام رسیده‌است که فاز اول آن حدود ۷۳ هکتار و فاز دوم آن حدود ۲۶۷ هکتار و در کل حدود ۳۴۰ هکتار وسعت دارد.[۱۲۴][۱۲۵]

انرژی و منابع آن[ویرایش]

انرژی فسیلی[ویرایش]

نیروگاه سیکل ترکیبی کازرون در دهستان بلیان، بزرگترین نیروگاه سیکل ترکیبی استان فارس است. همچنین نیروگاه سیکل ترکیبی جهرم، نیروگاه سیکل ترکیبی فارس، نیروگاه حافظ و نیروگاه گازی شیراز از مهم‌ترین نیروگاه‌های استان فارس هستند. نیروگاه فورگ داراب نیز از دیگر نیروگاه‌های این استان است.[۱۶][۱۷]

انرژی خورشیدی[ویرایش]

نیروگاه خورشیدی شیراز نخستین نمونه از نوع خورشیدی سهموی خطی است که در ایران توسط متخصصان داخلی ساخته شده‌است. در حال حاضر توان این نیروگاه ۲۵۰ کیلووات است که در برنامه توسعه پنجم قرار به تأمین ۵۰۰ کیلو وات می‌باشد[۱۲۶]

انرژی باد[ویرایش]

اولین توربین بادی استان فارس به ظرفیت ۶۶۰ کیلو وات در تاریخ ۲۱ بهمن ماه ۸۹ در منطقه بابا کوهیشیراز افتتاح گردید.[۱۲۷]

منابع معدنی[ویرایش]

۳۷ نوع ماده معدنی مختلف در استان فارس شناسایی شده‌است که از این میان، ۲۰ ماده از جمله سنگ آهک، مارن، سنگ گچ، مرمریت، سنگ چینی، خاک نسوز، خاک صنعتی، نمک آبی و سنگی، سیلیس، کوارتزیت، منگنز، سرب، روی، کرومیت، باریت، سنگ آهن، مس، گرانیت، نیکل و سنگ تراورتن در حال بهره‌برداری می‌باشند. در حال حاضر ۳۳۲ معدن در حال بهره‌برداری در استان فعالیت می‌نمایند که این معدن‌ها ذخیره‌ای معادل ۱۰۴۵ میلیون تن را دارا می‌باشد و سالانه بیش از ۲۳ میلیون تن مواد معدنی از آن‌ها استخراج می‌گردد.[۱۲۸]

سنگ‌های تزئینی[ویرایش]

استان فارس رتبه دوم سنگ تزئینی ایران را دارا می‌باشد. به‌طور کلی، ۲۰ درصد از سنگ‌های تزئینی ایران در استان فارس تولید می‌شود. ۳۵۰ واحد سنگ‌بری در استان فارس حدود ۸۰ درصد استخراج استان را فرآوری می‌کنند. در میان سنگ‌های استخراج شده در استان، مرمریت و سنگ چینی ۱۵ درصد کل میزان استخراج سنگ تزئینی استان را به خود اختصاص می‌دهد.[۱۲۸]

نفت[ویرایش]

شرکت ملی حفاری ایران، عملیات حفاری ۸ حلقه چاه نفتی توسعه‌ای در منطقه‌های سروستان، سعادت آباد و خشت در استان فارس را انجام می‌دهد و برای حفاری این چاه‌ها ۴۲ میلیون یورو اعتبار در نظر گرفته شده‌است.[۱۲۹] حفاری نخستین حلقه چاه نفت در سفید باغون فارس پایان یافت.[۱۳۰]

گاز[ویرایش]

حجم ذخیره گاز درجای میدان هالگان در استان فارس ۴/۱۲ تریلیون فوت مکعب و ذخیره میعانات گازی درجای این میدان ۲۴۹ میلیون بشکه‌است.[۱۳۱] میدان هالگان را جدیدترین میدان کشف شده در منطقه نیمروز استان فارس اعلام کرد و یادآور شد، این میدان گازی در ۷۳ کیلومتری اَپاختر عسلویه و در جنوب استان فارس در ۲۵ کیلومتری جنوب میدان سفید باغون و اَپاختر میدان سفید زاخور و دی قرار دارد.[۱۳۱] میدان‌های گازی سفید زاخور، سفید باغون، دی، هالگان و چند میدان دیگر در این منطقه برای توسعه آماده هستند و می‌توانند یک قطب گازی رادر منطقه تشکیل دهند.[۱۳۱] میدان‌های استان فارس از نظر ساختار زمین‌شناسی کاملاً مستقل هستند، میدان‌های سفید باغون، سفید زاخور و هالگان روی تاقدیس قرار گرفته‌اند و میان آن‌ها ناودیس است که این میدان‌ها را از یکدیگر جدا می‌کند.[۱۳۱]

حفاری‌های اکتشافی میدان‌های هالگان و سفید باغون نیز به‌طور هم‌زمان آغاز شد که نتیجه کشف سفید باغون در اردیبهشت ماه ۱۳۸۸ از سوی وزیر نفت وقت (غلامحسین نوذری) اعلام شد. میدان‌های گازی دیگری نیز در جنوب استان فارس قرار دارد، میدان تابناک که از میدان‌های بزرگ دارای گاز شیرین است در سال ۱۳۸۷، میدان شانول در سال ۱۳۷۶ و همچنین میدان هما نیز از جمله اکتشاف‌های این مجموعه‌است که هم‌اکنون گاز آن‌ها در بخش خانگی و صنعت استفاده می‌شود. میدان گازی خالده نیز پیش از انقلاب کشف شده‌است.[۱۳۱]

ترابری و ارتباطات[ویرایش]

فرودگاه[ویرایش]

استان فارس دارای ۶ فرودگاه[۱۳۲] در شهرهای شیراز، لار، لامرد، جهرم، فسا و زرقان می‌باشد که از این میان فرودگاه شیراز، لار و لامردبین‌المللی و فرودگاه‌های جهرم، فسا و زرقان فرودگاه‌های داخلی می‌باشند.[۱۳۲][۱۳۳]

مسیرهای خارجی فرودگاه شیراز عبارتند از کشورهای انگلستان،[۱۳۴]مالزی،[۱۳۵]ترکیه،[۱۳۶]عراق،[۱۳۷]سوریه، قطر، امارات متحده عربی (دبی، ابوظبی و شارجه)، کویت، بحرین، عربستان، روسیه، پاکستان، مصر و سودان.[۱۳۸]
مقاصد داخلی این فرودگاه عبارتند از تهران، مشهد، اصفهان، تبریز، اهواز، آبادان، بوشهر، بندرعباس، ساری، لارستان، لامرد، چابهار، کرمان، کیش، لاوان، قشم، سیری، ماهشهر، خارک، عسلویه، بهرگان و رشت می‌باشد.[۱۳۸]
شرکت‌های هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما)، آسمان، ایران ایرتور، کیش‌ایر، ماهان، کاسپین، فارس ایر قشم، نفت، زاگرس، تابان، ارم ایر، گلف ایر، ترکیش ایرویز،[۱۳۶] ،فلای‌دبی، ایرعربیا و به صورت موردی شرکت‌های هواپیمائی دیگر از فرودگاه شیراز جهت نشست و برخاست استفاده می‌کنند.[۱۳۸]

راه‌آهن[ویرایش]

خبر افتتاح راه‌آهنشیرازاصفهان در ۱۳ خرداد سال ۱۳۸۸ خورشیدی توسط رسانه‌های خبری منتشر شد.[۱۳۹] مدت کوتاهی پس از افتتاح این راه‌آهن معلوم شد که این راه‌آهن به صورت نیمه‌تمام و ناقص اجرا شده و با عبور اولین قطار از روی آن بسیاری از ریل‌ها در هم شکسته‌اند.[۱۴۰] از آن زمان تا شهریورماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی، به علت آماده نبودن ایستگاه راه‌آهنشیراز برای سوار و پیاده کردن مسافران از ایستگاه موقتی در شهر جدید صدرا استفاده می‌شد.[۱۴۱]ایستگاه راه‌آهنشیراز که اکنون یکی از بهترین ایستگاه‌های راه‌آهن کشور محسوب می‌شود در مهرماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی به بهره‌برداری کامل رسید و از آن زمان تمامی قطارها از ایستگاه اصلی حرکت می‌کنند.[۱۴۲]

هم‌اکنون مسیرهای ریلی شیراز - بوشهر - خورموج - عسلویه و همچنین شیراز - جهرم - لار - بندرعباس در دست ساخت می‌باشد.[۱۴۳][۱۴۴]

آزادراه و بزرگراه[ویرایش]

طول شبکه راه‌های اصلی استان در سال ۱۳۸۶ خورشیدی، حدود ۲٬۲۲۹ کیلومتر بوده‌است که از این میزان، ۵۶۹ کیلومتر آن به صورت بزرگراه می‌باشد.[۹۹]

در استان فارس تنها ارتباط شیراز با اصفهان به صورت بزرگراه تعریف شده‌است و در این استان آزادراه وجود ندارد. عملیات ساخت آزادراه شیراز - اصفهان از سال ۱۳۸۷ شروع شده‌است که با بهره‌برداری از آن که از شهرستان‌های اقلید و سپیدان می‌گذرد، فاصله شیراز تا اصفهان حدود ۱۰۰ کیلومتر کاهش می‌یابد.[۱۴۵] این پروژه در دو قطعه (شیراز - بخش سده و سده - اصفهان) اجرا می‌شود.[۱۴۶] طبق برنامه‌ها و پروژه‌های آینده، قرار است استان فارس و شیراز از طریق بزرگراه، آزادراه و قطار به سواحل خلیج فارس و منطقهٔ الحاقی به فارس متصل شود.

از پروژه‌های بزرگراهی درحال ساخت این استان می‌توان به بزرگراه‌های شیراز-جهرم، شیراز-فسا-داراب، شیراز-سپیدان-یاسوج، شیراز-بوشهر، جهرم-لار-بندرعباس، جهرم-قیر، فسا-استهبان-نی‌ریز، لار-خنج، لار-بستک، لامرد-پارسیان، کوار-فیروزآباد-جم، مرودشت-درودزن و خنج-لامرد اشاره کرد.[۱۴۷][۱۴۸][۱۴۹]

مخابرات و اینترنت[ویرایش]

تلفن[ویرایش]

تاریخ ارتباطات مخابراتی در استان فارس، به حدود یکصد سال پیش می‌رسد. در آن زمان، خط تلگرافی بین تهران و بندر بوشهر توسط کمپانی هند شرقی کشیده‌شد که از مسیر برازجان، کازرون، شیراز می‌گذشت و به تهران می‌رسید. در سال ۱۳۱۳ اولین مرکز تلفن مغناطیسی با ۸۰ شماره تلفن، در شهر شیراز نصب و راه‌اندازی شد. این تلفن که ارتباط داخلی مشترکین را فراهم می‌نمود، از نوع سیستم مغناطیسی بود، که تا سال ۱۳۳۸ به ۱۱۰۰ شماره رسید. اولین مرکز تلفن خودکار شهری شیراز با نصب اولیه ۳۰۰۰ شماره شروع به کار نمود.[۱۵۰]

در سال‌های اخیر، تحولات عظیمی در سیستم‌های مخابراتی این استان صورت گرفت و رشد چشمگیری در توسعه ارتباطات حاصل شد. احداث مراکز تلفن دیجیتال در نقاط شهری و روستایی استان، ساخت ایستگاه‌های بزرگ مخابراتی، راه‌اندازی شبکه دیتا، راه‌اندازی تلفن همراه، پروژه بزرگ فیبر نوری استان فارس و دیگر خدمات گسترده مخابراتی از جمله این تحولات در سال‌های اخیر می‌باشد.[۱۵۰]

اینترنت[ویرایش]

دسترسی به اینترنت در استان فارس از روش‌های مختلفی از جمله dial-up، ADSL و WiMAX امکان‌پذیر است که بر اساس اعلام شرکت مخابرات استان فارس، در شهر شیراز ۱۰ شرکت، به ارائه سرویس ADSL می‌پردازند.[۱۵۱][۱۵۲] همچنین دو شرکت ایرانسل و مبین‌نت نیز به ارائه سرویس WiMAX تنها در شهر شیراز می‌پردازند.[۱۵۳][۱۵۴]

رسانه‌ها[ویرایش]

مطبوعات[ویرایش]

برای مشاهده فهرست کامل، فهرست مطبوعات فارس را ببینید.

روزنامه‌نگاری فارس، پیشینهٔ دیرینه‌تری از چاپ و نشر مطبوعات فارس دارد. ۷۸ سال پیش از نشر المنطبعه فی الفارس (اولین روزنامه فارس)، یک شیرازی، نخستین نشریه ارمنی جهان را در مدرس هند منتشر کرد. بنابر منابع ارمنی، نشریه آزاد ارار (خبرنامه) که اولین شماره‌اش در ۱۶ اکتبر ۱۷۹۲ میلادی به‌وسیله هارطون شماونیای شیرازی انتشار یافت، نخستین نشریه ارمنی‌زبان جهان است.[۱۵۵]

مطبوعات در ایران نیز به‌وسیله دو برادر از اهالی فارس بنیاد گرفت، میرزا محمدصالح شیرازی و محمدجعفر ادیب شیرازی.[۱۵۶] اگر میرزا محمدصالح شیرازی را مدیر نخستین نشریه فارسی‌زبان جهان در دوران محمدشاه قاجار بدانیم، باید از میرزا محمدجعفر ادیب نیز به‌عنوان اولین سردبیر یا دست‌کم معاون سردبیر اولین نشریه، به زبان فارسی یاد کنیم. این دو نفر به‌همراه میرزا اسدالله باسمه‌چی که او نیز زادهٔ فارس است، مثلث نشر روزنامه کاغذ اخبار، اولین نشریه ادواری چاپی در ایران را تشکیل می‌دهند.[۱۵۷]

صداوسیما[ویرایش]

در آبان ماه ۱۳۴۹ هم‌زمان با راه‌اندازی رسمی فرستنده مهارلو، شبکهٔ فارس به‌طور رسمی افتتاح و پخش برنامه‌های خود را آغاز نمود.[۱۵۸] شبکهٔ فارس در اردیبهشت ماه ۱۳۹۰ به عنوان نخستین شبکه استانی ۲۴ ساعتهٔ کشور معرفی شد. این شبکه روزانه ۶ بخش خبری به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی و ۴ بخش خبری ۹۰ ثانیه‌ای پخش می‌نماید و قطب انیمیشن کشور محسوب می‌شود.[۱۵۹]

رادیو شهری جهرم از سال ۱۳۵۶ در این شهرستان شروع به کار کرده‌است. رادیو جهرم در ایام انقلاب اسلامی و دوران جنگ ایران و عراق دارای فعالیت گسترده‌ای بود و هر هفته از نماز جمعه جهرم پخش مستقیم داشت ولی پس از ۳۵ سال فعالیت، از ادامه کار بازماند. اخیراً برنامه‌هایی برای راه‌اندازی دوبارهٔ آن وجود دارد.[۱۶۰] دفتر خبر صدا و سیمای واحد جهرم نیز از اولین و فعالترین دفاتر خبر کشور است و بعد از مراکز استان‌ها و دو شهر مهاباد و کیش نخستین مرکزی است به امکانات پخش زنده تلویزیونی مجهز شده‌است.[۱۶۱] این دفتر چندین سال متمادی مقام اول کشوری در میان دفاتر خبر کشور را از آن خود نموده‌است.[۱۶۲]

جاذبه‌های گردشگری[ویرایش]

فارس دارای جاذبه‌های طبیعی و تاریخی و مذهبی بسیاری است که تاکنون ۲۹۰ جاذبه گردشگری در استان فارس شناسایی شده‌است که به‌طور متوسط ۱۲ جاذبه در هر شهرستان وجود دارد.[۵۴]

آموزش[ویرایش]

در استان فارس اولین مدارس دخترانه بعد از جنگ جهانی اول تأسیس می‌شوند. اولین مدرسه شیراز با وقفه‌ای طولانی پس از فرمان مشروطه و در سال ۳۸ تأسیس می‌شود. این مدرسه «بنات» نام دارد و در سال‌های ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ پس از پایان جنگ جهانی اول و با کوشش زنان افتتاح می‌شود. در همین دوره زنان پیشنهاد دادند که اگر روحانیون تأسیس مدارس دخترانه را با عفت و عصمت زنان مغایر می‌دانند، خود مدیریت مدارس را بر عهده بگیرند.[۱۶۳]

میزان باسوادی در استان فارس در سال ۱۳۸۷ خورشیدی، ۸۷ درصد اعلام شده‌است. تعداد دانشجویان استان نیز در سال تحصیلی ۱۳۸۶–۸۷ کل دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی استان نیز ۱۷۴٬۰۰۰ نفر بوده‌است.[۹۹]

دانشگاه‌ها[ویرایش]

دانشگاه‌های متعددی از جمله دانشگاه‌های جامع، علوم پزشکی، تربیت معلم، علمی کاربردی، آزاد اسلامی، غیرانتفاعی، پیام نور و فنی و حرفه‌ای در استان فارس وجود دارند. استان فارس دارای ۹ دانشگاه و تعدادی مرکز آموزش عالی است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • مرکز آموزش عالی استهبان
  • مرکز آموزش عالی اقلید
  • مرکز آموزش عالی فیروزآباد
  • مرکز آموزش عالی ممسنی
  • مجتمع آموزش عالی لارستان
  • مرکز آموزش عالی لامرد

ورزش و تفریح[ویرایش]

استان فارس دارای ۵ تیم فوتبالباشگاه فوتبال فجر شهید سپاسی شیرازباشگاه فوتبال قشقایی شیرازبرق شیراز، پیام مخابرات[۱۷۳] و باشگاه فوتبال مقاومت بسیج فارس[۱۷۴] در لیگ دسته اول فوتبال ایران، ۲ تیم فوتسال ارژن و صدرا در لیگ برتر فوتسال و هیئت هندبال فارس در لیگ برتر هندبال است.[۱۷۵] همچنین شهر شیراز دارای تیم بسکتبالی به نام باشگاه بسکتبال ب. آ شیراز[۱۷۵] در لیگ برتر بسکتبال می‌باشد.

ورزشگاه‌ها[ویرایش]

پیست اسکی[ویرایش]

استان فارس دارای دو پیست اسکی تربیت بدنی که در ۵ کیلومتری شهرستان سپیدان واقع شده و همچنین مجموعه تفریحی ورزشی پولادکف که در ۱۵ کیلومتری شهرستان سپیدان و ۸۰ کیلومتری اَپاختر شهر شیراز واقع شده، می‌باشد که مجموعه تفریحی ورزشی پولادکف به عنوان دومین پیست بزرگ بین‌المللی کشور و در ارتفاع ۲۸۵۰ متری از سطح دریا واقع شده و دارای قله‌ای به ارتفاع ۳۴۰۰ متر از سطح دریا است؛ همچنین این مجموعه دارای امکاناتی از قبیل تله‌کابین، تل اسکی، رستوران، فست فود، کافی شاپ، مهمان‌سرا، هتل، موتوربرفی، ماشین‌های کوهستان، چرخ‌های هوشمند، قایق‌های پدالو، اسب سواری، دوچرخه سواری، لوازم مورد نیاز اسکی و آموزشگاه اسکی می‌باشد و در سال ۱۳۸۱ افتتاح و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌است.[۱۸۱][۱۸۲][۱۸۳]

جستارهای وابسته[ویرایش]

پانویس[ویرایش]

  1. ↑«نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵». مرکز آمار ایران. ۲۳ اسفند ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۹.
  2. ↑ ۲٫۰۲٫۱«تقسیمات کشوری جدید، فرصتی برای توسعه متوازن فارس - ایرنا». ایرنا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲ اکتبر ۲۰۱۹.
  3. ↑ ۳٫۰۳٫۱۳٫۲«جدول تعداد عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری اردیبهشت ۱۳۹۰». وبگاه وزارت کشور. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰.
  4. ↑ ۴٫۰۴٫۱۴٫۲«فهرست بخش‌ها، شهرها، شهرستان‌ها و دهستان‌های ایران». وبگاه وزارت کشور. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰.
  5. ↑«وبگاه استانداری فارس». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ ژوئن ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۹.
  6. ↑«استان فارس». دانشگاه علوم پزشکی شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰.
  7. ↑ ۷٫۰۷٫۱۷٫۲«برآورد جمعیت شهرستان‌های استان فارس در سال ۱۳۸۹» (PDF). وبگاه رسمی سازمان آمار ایران. بایگانی‌شده از اصلی (پی‌دی‌اف) در ۵ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰.
  8. ↑ ۸٫۰۸٫۱۸٫۲۸٫۳۸٫۴۸٫۵۸٫۶۸٫۷"Fars (geographical region, Iran)". وبگاه دانشنامه بریتانیکا. Archived from the original on 27 April 2012. Retrieved 7 June 2012.
  9. ↑ ۹٫۰۹٫۱۹٫۲«نام و مشخصات جغرافیایی استان فارس». درگاه فرهنگی استان فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰.
  10. ↑ ۱۰٫۰۱۰٫۱۱۰٫۲۱۰٫۳۱۰٫۴«آشنایی با استان فارس». وبگاه همشهری آنلاین. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۶ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰.
  11. ↑ ۱۱٫۰۱۱٫۱۱۱٫۲«ادبیات قومی مردم فارس». سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰.
  12. ↑ ۱۲٫۰۱۲٫۱۱۲٫۲«Indo-European, Indo-Iranian, Iranian, Western, Southwestern». ethnologue. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۹ اکتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰.
  13. ↑ ۱۳٫۰۱۳٫۱"Ethnologue report for language code". ethnologue. Archived from the original on 17 February 2012. Retrieved 6 June 2012.
  14. ↑«فسا - جاذبه‌های فسا». شرکت سرمایه‌گذاری ایران گردی و جهانگردی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۷ خرداد ۱۳۹۰.
  15. ↑«جاذبه‌های گردشگری استان فارس». کازرون نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۷ خرداد ۱۳۹۰.
  16. ↑ ۱۶٫۰۱۶٫۱«نیروگاه سیکل ترکیبی کازرون». وبگاه رسمی نیروگاه سیکل ترکیبی کازرون. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰.
  17. ↑ ۱۷٫۰۱۷٫۱«نیروگاه سیکل ترکیبی جهرم». شرکت مدیریت تولید برق جنوب کشور. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰.
  18. ↑ ۱۸٫۰۱۸٫۱۱۸٫۲«پالایشگاه شیراز». وبگاه رسمی پالایشگاه شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰.
  19. ↑ ۱۹٫۰۱۹٫۱«پالایشگا گاز پارسیان». شرکت پالایش گاز پارسیان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰.
  20. ↑ ۲۰٫۰۲۰٫۱۲۰٫۲۲۰٫۳«دربارهٔ استان» جغرافیای طبیعی و اقلیم استان». اداره کل تأمین اجتماعی استان فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰.
  21. ↑ ۲۱٫۰۲۱٫۱«دانشگاه شیراز». وبگاه رسمی دانشگاه شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۹ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  22. ↑ ۲۲٫۰۲۲٫۱۲۲٫۲۲۲٫۳۲۲٫۴«جمعرفی استان فارس (بخش پیشینه)». وبگاه رسمی سازمان میراث فرهنگی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰.
  23. ↑ ۲۳٫۰۲۳٫۱«تاریخچه استان فارس». وبگاه صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، مرکز فارس. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۱ فوریه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰.
  24. ↑ سرزمین و مردم ایران، ص ۵۴۸
  25. ↑ دائرةالمعارف فارسی، قسمت تقسیمات کشور (ایران)
  26. ↑ ۲۶٫۰۲۶٫۱راهنمای مستند تخت جمشید، علیرضا شاپور شهبازی، ص ۱۸
  27. ↑ دیاکونوف (۱۳۸۴). تاریخ ایران باستان. ص. ۷۵.
  28. ↑ نلسون فرای (۱۳۸۶). میراث باستانی ایران. ص. ۱۱۵.
  29. ↑ ایرانویج، ص ۲۶
  30. ↑ تاریخ مردم ایران، پیش از اسلام، ص ۷۲
  31. ↑ تاریخ قومس، ص ۱۹ و ۲۰
  32. ↑ ایران باستان، ص ۱۵۹ و ۲۱۲
  33. ↑ ایران باستان، ص ۲۱۰ تا ۲۱۲
  34. ↑ ایران باستان، ص ۲۷۷
  35. ↑ ایران باستان، ص ۲۷۹ تا ۲۸۲
  36. ↑ ا. آورزمانی (۱۳۸۷). «شهرهای ساسانی». ماهنامهٔ فروهر. ص. ۳ و ۴.
  37. ↑ دانشنامهٔ مزدیسنا، ص ۸۹ و ۳۶۱
  38. ↑ ساسانیان (۱۳۹۴-۰۳-۰۵T14:13:00+00:00). «شهر باستاني گور». ساسانیان - پژوهشی در تاریخ ایران باستان. دریافت‌شده در 2020-08-06.
  39. ↑ سرزمین و مردم ایران، ص ۵۶۲ و ۶۰۰
  40. ↑ ساسانیان (۱۳۹۴-۰۳-۰۵T14:13:00+00:00). «شهر باستاني گور». ساسانیان - پژوهشی در تاریخ ایران باستان. دریافت‌شده در 2020-08-06.
  41. ↑ ۴۱٫۰۴۱٫۱۴۱٫۲۴۱٫۳۴۱٫۴۴۱٫۵۴۱٫۶«استان فارس پیش و پس از اسلام». روزنامه امید. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۰.
  42. ↑ سرزمین و مردم ایران، ص ۵۵۰
  43. ↑«زندیان». وبگاه مهرایرانیان. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۶ شهریور ۱۳۹۰.
  44. ↑«استان فارس پیش و پس از اسلام». وبگاه رسمی دادگستری کل استان فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰.
  45. ↑ Don Rubin (۲۰۰۱)، The World Encyclopedia of Contemporary Theatre:Asia/Pacific، به کوشش مصحح Don Rubin. (ویراست illustrated)، Taylor & Francis، ص. ۲۰۰، شابک ۰-۴۱۵-۲۶۰۸۷-۶
  46. ↑"UN Treasure Honors Persian Despot". وبگاه اشپیگل. Archived from the original on 23 May 2012. Retrieved 12 June 2012.
  47. ↑«ابلاغ مصوبه شورای عالی امنیت ملی توسط وزیر کشور». استانداری فارس. ۱۰ مهر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۰۸.
  48. ↑«اتصال استان فارس به خلیج فارس». باشگاه خبرنگاران. ۱۰ مهر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۳.
  49. ↑«تایید دوباره پیوستن فارس به خلیج فارس در دولت». Iranian Students' News Agency - ISNA. ۲۹ مهر ۱۳۹۲.
  50. ↑«پیوستن استان فارس به دریا یک مطالبه ملی است». سحاب نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۳.
  51. ↑«اتصال فارس به خلیج فارس». alamarvdashtema. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۳.
  52. ↑«خلیج فارس به فارس پیوست». استانداری فارس. ۱۰ مهر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ اکتبر ۲۰۱۳.
  53. ↑ ۵۳٫۰۵۳٫۱۵۳٫۲۵۳٫۳۵۳٫۴۵۳٫۵۵۳٫۶۵۳٫۷«جغرافیا سوم دبیرستان، بخش اول» (PDF). اداره کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی. بایگانی‌شده از اصلی (پی‌دی‌اف) در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰.
  54. ↑ ۵۴٫۰۵۴٫۱۵۴٫۲«جغرافیا سوم دبیرستان، بخش پنجم» (PDF). اداره کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی. بایگانی‌شده از اصلی (پی‌دی‌اف) در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰.
  55. ↑«تنگ‌ها و دره‌های استان فارس». پایگاه داده علوم زمین کشور. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۷ مهر ۱۳۹۰.
  56. ↑«معرفی اقلید». شرکت توسعه ایرانگردی و جهانگردی استان فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اکتبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱ آبان ۱۳۹۰.
  57. ↑«رودخانه‌ها، چشمه‌ها، آبشارها و… استان فارس». سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۷ شهریور ۱۳۹۰.
  58. ↑«جاذبه‌های طبیعی استان فارس بخش پوشش گیاهی». سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰.
  59. ↑«جنگل‌های استان فارس در سال آینده ۱۴۱ هزار هکتار توسعه می‌یابد». باشگاه خبرنگاران. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ مرداد ۱۳۹۰.
  60. ↑«جام‌جم آنلاین». جام‌جم آنلاین. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ مرداد ۱۳۹۰.
  61. ↑ پژوهشی در شناخت باغ‌های ایران و باغ‌های تاریخی شیراز، ص ۱۰۸ تا ۱۱۹
  62. ↑ پژوهشی در شناخت باغ‌های ایران و باغ‌های تاریخی شیراز، ص ۲۱۱
  63. ↑«مناطق حفاظت شده ایران». irandesert.com. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰.
  64. ↑«پارک ملی بمو ـ اثر طبیعی ملی پناهگاه حیات وحش و منافق حفاظت شده به عنوان مناطق چهارگانه فارس». خبرگزاری ایسنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ اوت ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰.
  65. ↑ ۶۵٫۰۶۵٫۱«نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰.
  66. ↑«تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵». مرکز آمار ایران. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۹.
  67. ↑«اطلاعات تطبیقی سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۸۵» (PDF). درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از اصلی (پی‌دی‌اف) در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۷ خرداد ۱۳۹۰.
  68. ↑ ۶۸٫۰۶۸٫۱«جغرافیا سوم دبیرستان، بخش دوم» (PDF). اداره کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی. بایگانی‌شده از اصلی (پی‌دی‌اف) در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰.
  69. ↑«استان فارس ،موقعیت جغرافیایی ،پیشینه تاریخی ،اقوام و زبان». اول فارس.
  70. ↑ یوسفی، احسان، عشایر پارس، شیراز، 1393 خورشیدی.ص48
  71. ↑ نجفی، علی محمد (. ص 14). وقایع ایلات خمسه. نشر همسایه.
  72. ↑ توکلی، غلامرضا، ایل باصری از تُرناس تا لَهباز، تهران، ۱۳۷۹ خورشیدی.
  73. ↑ نجفی، علی محمد. وقایع ایلات خمسه. نشر همسایه.
  74. ↑ حبیبی فهلیانی، حسن. ممسنی در گذر گاه تاریخ. انتشارات نوید شیراز، ۱۳۷۱
  75. ↑ عبدالله شهبازی، ایل ناشناخته: پژوهشی در کوه‌نشینان سرخی فارس، تهران: نشرنی، ۱۳۶۶.
  76. ↑ شماره کتابشناسی ملی:۲۸۷۸۱۵۶/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان فارس/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۶-۵۲-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۴ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
  77. ↑ ۷۷٫۰۷۷٫۱ یوسفی، احسان (۱۳۹۳). عشایر پارس:ایل باصری. قشقایی.
  78. ↑ ۷۸٫۰۷۸٫۱۷۸٫۲۷۸٫۳«جغرافیا سوم دبیرستان، بخش چهارم» (PDF). اداره کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی. بایگانی‌شده از اصلی (پی‌دی‌اف) در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰.
  79. ↑«DARĪ – Encyclopaedia Iranica». www.iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۲۸.
  80. ↑ SWindfuhr, Gernot, "FARROḴZĀD,FORŪḠ-ZAMĀN", Columbia University, New York Retrieved on 2009-04-08.
  81. ↑ Salami, A., 1383 AP / 2004 AD. Ganjineye guyeššenâsiye Fârs (The treasury of the dialectology of Fars). First Volume, فرهنگستان زبان و ادب فارسی. [۱]بایگانی‌شده در ۲۳ ژوئیه ۲۰۰۷ توسط Wayback MachineISBN964-7531-32-X (فارسی)
  82. ↑ Salami, A., 1384 AP / 2005 AD. Ganjineye guyeššenâsiye Fârs (The treasury of the dialectology of Fars). Second Volume, The academy of Persian language and literature. [۲]بایگانی‌شده در ۵ دسامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback MachineISBN 964-7531-39-7 (فارسی)
  83. ↑ بررسی و تحلیل در مورد زبان‌ها و گویش‌های استان فارس
  84. ↑«دستور زبان لارستانی بر مبنای گویش خنجی». خانه کتاب. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰.
  85. ↑«آشنایی با استان فارس-همشهری آنلاین». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۷ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۷ ژوئیه ۲۰۱۱.
  86. ↑ ۸۶٫۰۸۶٫۱«غذاهای سنتی شیرازی». شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰.
  87. ↑«صنایع دستی استان فارس». سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰.
  88. ↑ ۸۸٫۰۸۸٫۱۸۸٫۲۸۸٫۳«جغرافیا سوم دبیرستان، بخش چهارم» (PDF). اداره کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی. بایگانی‌شده از اصلی (پی‌دی‌اف) در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰.
  89. ↑«جهرم دیار نخل و نارنج». ایسنا. ۳ فروردین ۱۳۹۶.
  90. ↑ مجلهٔ گردش، شمارهٔ ۱۱ و ۱۲، صفحهٔ ۶۲
  91. ↑«سوغات شیراز». وبگاه رسمی شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۷ خرداد ۱۳۹۰.
  92. ↑«مشاهیر فارس». شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱ مهر ۱۳۹۰.
  93. ↑«شیراز یکی از قطبهای مهم تولید غلات درایران». روزنامه ابتکار. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰.
  94. ↑«صنایع الکترونیک شیراز». شرکت صنایع الکترونیک شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰.
  95. ↑ ۹۵٫۰۹۵٫۱«مجتمع پتروشیمی شیراز». شرکت پتروشیمی شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۸ مارس ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰.
  96. ↑«نی‌ریز، قطب تولید انار فارس». خبرگزاری صدا و سیما. ۳۰ آبان ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ فوریه ۲۰۱۹.
  97. ↑«صادرات ۱۶۵ میلیون دلاری طلای ترش جهرم». تابناک. ۲۴ مهر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۵.
  98. ↑««جنگل‌نخل» فارس در حال نابودی است/ تیشه به ریشه نخلستان جهرم». خبرگزاری مهر. ۱۱ دی ۱۳۹۵.
  99. ↑ ۹۹٫۰۹۹٫۱۹۹٫۲«جغرافیا سوم دبیرستان، بخش ششم» (PDF). اداره کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی. بایگانی‌شده از اصلی (پی‌دی‌اف) در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰.
  100. ↑«فارس رتبه اول تولید گوشت قرمز در کشور». ایسنا. ۱ مرداد ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ مارس ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۴ مهر ۱۳۹۲.
  101. ↑«بورس شیراز». همشهری. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ مه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
  102. ↑«بورس استان فارس». دنیای اقتصاد. ۸ مهر ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
  103. ↑«افتتاح ایران‌خودرو فارس». ایران‌خودرو فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۹ خرداد ۱۳۹۱.
  104. ↑«دربارهٔ ایران‌خودرو فارس». ایران‌خودرو فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۹ خرداد ۱۳۹۱.
  105. ↑«مشخصات خودروهای تولیدی ایران‌خودرو فارس». ایران‌خودرو فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۹ خرداد ۱۳۹۱.
  106. ↑«ایران‌خودرو فارس». ایران‌خودرو فارس. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۹ خرداد ۱۳۹۱.
  107. ↑«خودروسازان جنوب». پورتال رسمی شرکت خودروسازان جنوب. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۹ خرداد ۱۳۹۱.
  108. ↑«خودروهای تولیدی خودروسازان جنوب». پورتال رسمی شرکت خودروسازان جنوب. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۱ آوریل ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۹ خرداد ۱۳۹۱.
  109. ↑«لیموزین خودروسازان جنوب». پورتال رسمی شرکت خودروسازان جنوب. دریافت‌شده در ۲۹ خرداد ۱۳۹۱.
  110. ↑«خودروهای بنزینی خودروسازان جنوب». پورتال رسمی شرکت خودروسازان جنوب. دریافت‌شده در ۲۹ خرداد ۱۳۹۱.
  111. ↑«خودروهای الکتریکی خودروسازان جنوب». پورتال رسمی شرکت خودروسازان جنوب. دریافت‌شده در ۲۹ خرداد ۱۳۹۱.
  112. ↑ ۱۱۲٫۰۱۱۲٫۱«کلنگ زنی وآغاز عملیات اجرایی طرح ذوب آهن وفولاد اقلید». سازمان صنایع و معادن استان فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۳۹۰.
  113. ↑«آغاز عملیات اجرایی مجتمع ذوب آهن و فولاد کشور در اقلید فارس». وزارت امور اقتصاد و دارایی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۱.
  114. ↑«طرح‌های پتروشیمی فارس همچنان خاک می‌خورد». خبرگزاری صدا و سیما. ۲۵ خرداد ۱۳۹۵.
  115. ↑«شرکت شهرک‌های صنعتی استان فارس». شرکت شهرک‌های صنعتی استان فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰.
  116. ↑«منطقه ویژه اقتصادی شیراز». منظقه ویژه اقتصادی شیراز (SEEZ). بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۵ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰.
  117. ↑«عینیت بخشیدن به نقش شیراز به عنوان قطب الکترونیک کشور، از دیگر اهداف تأسیس برج الکترونیک شیراز است». وبگاه شهرداری شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۰۹.
  118. ↑«ودروهای برقی شهری از منطقه ویژه اقتصادی شیراز روانه بازار می‌شوند». وبگاه رسمی منطقه ویژه اقتصادی شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۳۹۰.
  119. ↑«فواصل منطقه». وبگاه رسمی منطقه ویژه اقتصادی شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
  120. ↑«فواصل منطقه». شرایط اقلیمی منطقه. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
  121. ↑«منطقه ویژه اقتصادی شیراز». وبگاه رسمی منطقه ویژه اقتصادی شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
  122. ↑«معرفی و اهداف منطقه». وبگاه رسمی منطقه ویژه اقتصادی شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
  123. ↑«سهامداران منطقه ویژه اقتصادی شیراز». وبگاه رسمی منطقه ویژه اقتصادی شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
  124. ↑«منطقه ویژه اقتصادی جهرم». سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ اوت ۲۰۱۹.
  125. ↑«نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۳.
  126. ↑«نیروگاه خورشیدی شیراز». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۵ مرداد ۱۳۹۰.
  127. ↑«وزرات نیرو سازمان انرژی‌های نو ایران (سانا)». وزرات نیرو. ۲۳ بهمن ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
  128. ↑ ۱۲۸٫۰۱۲۸٫۱«سالانه بیش از ۲۳ میلیون تن مواد معدنی در فارس استخراج می‌گردد». وبگاه رسمی سازمان صنایع و معادن استان فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
  129. ↑«عملیات حفاری ۸ حلقه چاه نفت در استان فارس اجرا می‌شود». شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی. ۲۸ آبان ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ مه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
  130. ↑«حفاری نخستین حلقه چاه نفت در سفید باغون فارس پایان یافت». خبرگزاری مهر. ۱۱ خرداد ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
  131. ↑ ۱۳۱٫۰۱۳۱٫۱۱۳۱٫۲۱۳۱٫۳۱۳۱٫۴ نفت نیوز. «نفت نیوز». نفت نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
  132. ↑ ۱۳۲٫۰۱۳۲٫۱«فرودگاه‌های تحت نظارت شرکت مادر تخصصی فرودگاه‌های کشور در یک نگاه». وبگاه رسمی شرکت مادر تخصصی فرودگاه‌های کشور. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژوئن ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰.
  133. ↑«فرودگاه بین‌المللی شیراز». وبگاه رسمی فرودگاه شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰.
  134. ↑«اولین پرواز مسیرشیراز – لندن از فرودگاه شهید دستغیب شیراز انجام شد». وبگاه رسمی فرودگاه شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰.
  135. ↑«مسیرهای پروازی». وبگاه رسمی فرودگاه شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰.
  136. ↑ ۱۳۶٫۰۱۳۶٫۱«برقراری پرواز استانبول-شیراز و بالعکس». وبگاه رسمی فرودگاه شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  137. ↑«برقراری اولین پرواز بغداد-شیراز و بالعکس». وبگاه رسمی فرودگاه شیراز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ خرداد ۱۳۹۰.
  138. ↑ ۱۳۸٫۰۱۳۸٫۱۱۳۸٫۲«فرودگاه بین‌المللی شهید دستغیب». وبگاه رسمی فرودگاه‌های ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۶ اسفند ۱۳۸۷.
  139. ↑«بالاخره راه‌آهن شیراز اصفهان افتتاح شد». تابناک. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۰ خرداد ۱۳۸۸.
  140. ↑«قصور در اجرای ناقص راه‌آهن شیراز اصفهان». همشهری آنلاین. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۸۹.
  141. ↑«آخرین وضعیت راه‌آهن تبلیغاتی». پایگاه خبری تحلیلی صبح امید. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۷ خرداد ۱۳۹۰.
  142. ↑«ایستگاه شیراز راه‌آهن تکمیل و آماده بهره‌برداری است». وبگاه رسمی خبرگزاری ایسنا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۷ مهر ۱۳۹۰.
  143. ↑«عملیات اجرایی راه‌آهن شیراز-بوشهر-عسلویه آغاز شد». وبگاه رسمی خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۷ خرداد ۱۳۹۰.
  144. ↑«اعتبار ساخت راه‌آهن شیراز ـ جهرم ـ لار ـ بندرعباس تأمین شد». وبگاه رسمی خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۷ خرداد ۱۳۹۰.
  145. ↑«استان فارس». سایت رسمی وزارت کشور. دریافت‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۱.[پیوند مرده]
  146. ↑«ساخت آزادراه اصفهان-شیراز آغاز شد». روزنامه ابتکار. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۲ اکتبر ۲۰۱۱.
  147. ↑«تشریح آخرین وضعیت بزرگراه‌های استان فارس». شیرازه. ۱۳ مهر ۱۳۹۷. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ اکتبر ۲۰۱۸.
  148. ↑«قطعه اول بزرگراه یاسوج به شیراز افتتاح شد». خبرگزاری مهر. ۲۹ شهریور ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۳ نوامبر ۲۰۱۱.
  149. ↑«پروژهٔ بزرگراه خنج -لامرد و اشکنان لامرد کلنگ زنی شد». صحبت نو. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۷ خرداد ۱۳۹۰.
  150. ↑ ۱۵۰٫۰۱۵۰٫۱«شرکت مخابرات کل استان فارس». شرکت مخابرات کل استان فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اکتبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱.
  151. ↑«لیست شرکت‌های ارائه دهنده سرویس ADSL». شرکت مخابرات استان فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰.
  152. ↑«شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی». شرکت مخابرات استان فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰.
  153. ↑«مناطق تحت پوشش شرکت مبین نت». شرکت مبین نت. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰.
  154. ↑«مناطق تحت پوشش وایمکس ایرانسل». شرکت ایرانسل. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۰.
  155. ↑ المنطبعه فی الفارس، مقدمه، ص ۸
  156. ↑ المنطبعه فی الفارس، ص ۲۲
  157. ↑ المنطبعه فی الفارس، ص ۲۴
  158. ↑«تاریخجه سیما در استان فارس». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۵ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۱.
  159. ↑«شبکه فارس، نخستین شبکه ۲۴ ساعته استانی کشور». دریافت‌شده در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۰.
  160. ↑«رادیو جهرم دوباره راه‌اندازی شود». خبرگزاری بین‌المللی قرآن. ۲۵ دی ۱۳۹۴.
  161. ↑«آغاز پخش زنده اخبار از دفتر خبر جهرم». خبرگزاری فارس. ۸ آبان ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۲۳ بهمن ۱۳۹۷.
  162. ↑«نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۳.
  163. ↑«بیشترین مدارس دخترانه در عهد قاجار تأسیس شدند». کانون زنان ایرانی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۴ مرداد ۱۳۹۰.
  164. ↑«دربارهٔ دانشگاه علوم پزشکی شیراز». وبگاه رسمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۷ خرداد ۱۳۹۰.
  165. ↑«دانشگاه صنعتی شیراز». وبگاه رسمی دانشگاه صنعتی شیراز. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۷ خرداد ۱۳۹۰.
  166. ↑«اعضا هیئت علمی». دانشگاه هنر شیراز.
  167. ↑«نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۸ سپتامبر ۲۰۱۹.
  168. ↑«نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ نوامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۹.
  169. ↑«نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۰ اوت ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۹.
  170. ↑«نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ نوامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۹.
  171. ↑«نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ مارس ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۳۰ اوت ۲۰۱۹.
  172. ↑دانشکده علوم پزشکی گراش[پیوند مرده]
  173. ↑«باشگاه پیام مخابرات». وبگاه لیگ دسته اول. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اکتبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۷ تیر ۱۳۸۸.
  174. ↑«باشگاه مقاومت بسیج». وبگاه لیگ دسته اول. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ آوریل ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۷ تیر ۱۳۸۸.
  175. ↑ ۱۷۵٫۰۱۷۵٫۱«فدراسیون هندبال ایران». وبگاه رسمی فدراسیون بسکتبال ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۷ خرداد ۱۳۹۰.
  176. ↑«فارس نما». فارس نما. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ فوریه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۷ ژوئیه ۲۰۱۱.
  177. ↑«ورزشگاه بزرگ و زیبای پارس افتتاح شد». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ دسامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۹.
  178. ↑«ورزشگاه حافظیه شیراز با شرایطی ایدئال آماده میزبانی لیگ است». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۶ ژوئیه ۲۰۰۹.
  179. ↑«نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی: احداث دهکده المپیک جنوب در حاشیه شیراز یک فاجعه است». روزنامه رسالت. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۱.
  180. ↑«در حاشیه سفر رئیس‌جمهوری به استان فارس (به نقل از روزنامه ایران)». بانک اطلاعات نشریات کشور. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ ژوئیه ۲۰۰۹.
  181. ↑ ۱۸۱٫۰۱۸۱٫۱«پرتال رسمی مجموعه ورزشی پولادکف». گروه صنعتی پولادکف. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۲ بهمن ۱۳۸۸.
  182. ↑"sepidan ski resort guide". Archived from the original on 3 July 2012. Retrieved 15 June 2012.
  183. ↑"pooladkaf ski resort guide". Archived from the original on 4 June 2012. Retrieved 15 June 2012.

منابع[ویرایش]

کتاب‌های فارسی

  • آریان پور، علیرضا (۱۳۶۵). پژوهشی در شناخت باغ‌های ایران و باغ‌های تاریخی شیراز. تهران: نشر تاریخ و فرهنگ ایران زمین.
  • اوشیدری، جهانگیر (۱۳۷۱). دانشنامهٔ مزدیسنا، واژه‌نامهٔ توضیحی آیین زرتشت. تهران: نشر مرکز. شابک ۹۶۴-۳۰۵-۳۰۷-۵.
  • پیرنیا، حسن (۱۳۶۲). ایران باستان. دنیای کتاب.
  • حقیقت، رفیع (۱۳۷۰). تاریخ قومس. تهران: انتشارات کومش.
  • دیاکونوف، میخائیل میخائیلوویچ (۱۳۸۴). تاریخ ایران باستان. ترجمهٔ روحی ارباب. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. شابک ۹۶۴-۴۴۵-۲۳۸-۰.
  • زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۶۴). تاریخ مردم ایران، پیش از اسلام. تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر.
  • سعیدیان، عبدالحسین (۱۳۶۹). سرزمین و مردم ایران، مردم‌شناسی و آداب و رسوم اقوام ایرانی. تهران: مؤسسهٔ انتشارات علم و زندگی.
  • شورای نویسندگان (۱۳۶۹). مجلهٔ گردش. ش. ۱۱ و ۱۲. تهران: مؤسسهٔ انتشارات و تبلیغات گام. ص. ۶۲.
  • نلسون فرای، ریچارد (۱۳۸۶). میراث باستانی ایران. ترجمهٔ مسعود رجب‌نیا. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۱۱۱-۹.
  • علیرضا شاهپور شهبازی (۱۳۸۴)، راهنمای مستند تخت جمشید، به کوشش بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد.، تهران: انتشارات سفیران و انتشارات فرهنگسرای میردشتی، شابک ۹۶۴-۹۱۹۶۰-۶-۴
  • فره‌وشی، بهرام (۱۳۶۸). «کوچ قبیله‌های ایرانی». ایرانویج. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • قاسمی، قرید (۱۳۸۴). المنطبعه فی الفارس. شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.

پیوند به بیرون[ویرایش]