گروه فرهنگی مشرق -
«کتاب درباره‌ى میرزا کوچک زیاد نوشته شده. خوشبختانه اخلاص این مرد موجب شده که بر خلاف دیگر کسانى که در این صراطهاى مبارزات و مانند این‌ها وارد شدند، اسمش سر زبان‌ها باشد و همه بشناسند او را، در حالى که خیلى از این کسانى را که من اشاره کردم مردم نمى‌شناسند اصلاً و اسمشان را هم -بعضى‌ها را- نشنفته‌اند، لکن ایشان در بین مردم شناخته شده است، کتاب درباره‌اش نوشته شده. سعى بشود یک کار جامع و داراى نکته - نکته‌هاى اساسى زندگى او- به وجود بیاید، تا ان‌شاءاللّه چهره‌ى او بیشتر در بین مردم ما، جوانهاى ما شناخته بشود.»
این‌ها بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضاى ستاد برگزارى کنگره بزرگداشت میرزا کوچک‌خان جنگلی در سال گذشته است که نشان دهنده نوع نگاه دقیق ایشان به اتفاقات و جریانات تاریخی کشور عزیزمان است.
اما نکته‌ای که بیشتر باید مورد توجه قرار بگیرد درخواست ایشان در رابطه با صورت گرفتن یک کار اساسی در رابطه با زندگی این شخصیت ملی است. نکته‌ای که ایشان بار‌ها در رابطه با دیگر قهرمانان ملی کشورمان نیز به آن اشاره کرده بودند. قهرمان‌هایی همچون رئیسعلی دلواری و کلنل محمّدتقى خان پسیان که در صحبت‌های مختلف ایشان مورد اشاره قرار گرفته‌اند و از ناشناخته ماندن شخصیت این مبارزان بزرگ در میان مردم به ویژه نسل جوان، ابراز ناراحتی کرده‌اند.
۱۱آذر ماه، روز درگذشت میرزا کوچک خان جنگلی است، به همین خاطر ما به سراغ معرفی تعدادی از این قهرمانان ملی و کتاب‌هایی که در مورد آن‌ها منتشر شده است، رفته‌ایم.
یونس استادسرایی مشهور به میرزا کوچک جنگلی (۱۲۵۷ - ۱۱ آذر ۱۳۰۰ هجری خورشیدی) مبارز انقلاب مشروطه و رهبر جنبش جنگل که در اعتراض به نقض تمامیت ارضی و استقلال ایران از سوی بیگانگان بعد از مشروطه، قیام کرد.
میرزا پس از جمع کردن دوستان و همفکرانش به جنگل رفت و قیامش را آغاز کرد. قوای روس و البته نیروهای داخلی وابسته به آن‌ها بار‌ها تلاش کردند که جنگلی‌ها را سرکوب کنند اما کاری از پیش نبردند و عمدتا شکست خوردند. اما در نهایت بعد از تلاش‌های فراوان در حالی که در بوران‌های سنگین کوه‌های خلخال قرار گرفته بود، زیر فشار سرما و برف در ۱۱ آذر ۱۳۰۰ در گذشت.
۱. یادبود‌های انقلاب جنگلموضوع این کتاب، بازخوانی قیام «میرزا کوچک‌خان جنگلی» است. در این کتاب، با بهره‌گیری از نظر و روایت برخی از شاهدان قیام جنگل به معرفی اعتقادات و نظریه‌ها و بازخوانی علل شکل‌گیری انقلاب «میرزا کوچک‌خان» پرداخته شده است. مطالب کتاب توسط پژوهشگر گیلانی «هوشنگ عباسی» گردآوری شده است.
این کتاب طی ۸ بخش و در ۴۰۸ صفحه مصور که توسط انتشارات بلور منتشر شده است شامل بخش‌های مانند یادبود‌های انقلاب هفده ماهه جنگل نوشته کریم کشاورز، داستان میرزا کوچک خان اثر حسن تهرانی افشاری، نیم نگاهی به نهضت جنگل نوشته جعفر خمامی‌زاده، تصویر رنگی عقدنامه می‌راحمد مدنی از جنگلیان می‌باشد.
۲. میرزاکوچک خان، تندیس استقامت و پایداری بدون شک شخصیت میرزا از آن دسته شخصیت‌هایست که توجه به وجوه مختلف آن می‌تواند برای بسیاری از جوانان نسل حاضر آموزنده و قابل تامل باشد. شخصیتی که یکی از بزرگ‌ترین اسوه‌های استقامت و پایداری در تاریخ معاصر کشورمان است.
کتاب «میرزاکوچک خان، تندیس استقامت و پایداری» یکی از آن کتاب‌هایی است که با بررسی زندگی میرزا کوچک خان جنگلی از ولادت تا لحظه درگذشتش در پی معرفی وجوه مختلف شخصیت بزرگ و نمونه این مبارز کشورمان در عرصه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی است.
این کتاب که توسط «غلامرضا گلی‌زواره» به رشته تحریر در آمده است، از هفت فصل اصلی تشکیل شده است و به مباحثی در زمینه جوان خوش‌رفتار و نکونام، دانش‌اندوزی، خدمات فرهنگی و اجتماعی، دفاع از مبارزین متدین، رسانه نهضت جنگل و جمعیت اتحاد اسلام پرداخته است.
در مقدمه این کتاب آمده است: «جنبش جنگل از آغاز حیات خویش تا فرجام ناگوارش، با چند گروه روبه‌رو بود که در دوره قیام، با یکدیگر همکاری‌هایی داشتند، ولی به تدریج افکار و دیدگاه‌های رهبر جنبش را برنتابیدند و واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی کشور را نادیده گرفتند و به روش‌های افراطی و زیاده‌خواهی روی آ‌وردند. نفوذ افرادی با گرایش‌های فرقه‌ای و نیز جاسوس‌های انگلیسی و روسی، این ضایعه را برجسته کرد و آرام‌آرام زمینه فروپاشی جنبش فراهم شد.»
۳. کوچک جنگلی پرداختن به زندگی قهرمانی همچون میرزا کوچک خان از زاویه داستانی می‌تواند یکی از بهترین روش‌های معرفی شخصیت این بزرگمرد باشد. چرا که قالب داستان دست نویسنده را در مطرح کردن روایات و نوع بیان آن‌ها باز‌تر می‌گذرد و البته میزان ارتباط مخاطب با کتاب را نیز بیشتر می‌کند.
در کتاب «کوچک جنگلی» که انتشارات قدیانی به سراغ چاپ آن آمده است، داستان از جایی شروع می‌شود که میرزا از تبعید باز می‌گردد، با دوستان قدیمی دیدار می‌کند و قول و قرار‌ها برای ادامه مبارزه گذاشته می‌شود، کم کم افراد مبارز به آن‌ها ملحق می‌شوند و قدرت مبارزان جنگلی بیشتر و بیشتر می‌شود. دیگر همه می‌دانند هرجا ظلمی شود، نقاب داران جنگلی خواهند آمد و همین، روس‌ها را که اداره رشت را در دست دارند به وحشت انداخته است. مبارزه ابعاد گسترده‌تری می‌گیرد. هدف حذف استبداد محمد علی شاه قاجار و استعمار دولتهای روس و انگلیس است. نهضت جنگل دولت تشکیل می‌دهد و مردم شهرهای شمالی از این اتفاق سرخوش‌اند، گویی جان تازه‌ای گرفته‌اند و امید‌هایشان به یکباره بیدار شده است.
در حرکت به سمت پایتخت عده‌ای از مبارزان از ادامه راه سر باز می‌زنند، اختلاف میان سران نهضت و نفوذ هواداران کمونیست، باعث از هم پاشیدگی نهضت شده و میرزا و یارانش به جنگل پناه می‌برند و آواره کوه‌ها می‌شوند...
رئیسعلی دلواری
رئیسعلی دلواری در سال ۱۲۶۱ هجری شمسی برابر با ۱۸۸۲ میلادی در روستای دلوار از توابع تنگستان متولد شد. مادر رئیسعلی بنام شهین و پدرش زائیر محمد، از طایفه ممسنی کدخدای دلوار بود که بعد‌ها به «معین‌الاسلام» ملقب شد. با شروع نهضت مشروطیت، رئیسعلی در حالی که ۲۴ سال بیشتر نداشت از جمله پیشگامان مشروطه‌خواه در جنوب ایران شد و همکاری نزدیکی با محافل انقلابی و عناصر مشروطه‌طلب در بوشهر، تنگستان و دشتی آغاز کرد.
دوران جوانی او همزمان با حضور گسترده استعمار انگلیس در خلیج فارس بود. وی نقشی کلیدی در قیام جنوب داشت. قیام مردم تنگستان به رهبری وی روی هم هفت سال طول کشید و در این مدت دلیران تنگستانی دو هدف عمده را دنبال می‌کردند، پاسداری از بوشهر و دشستسان و تنگستان به عنوان منطقه سکونت خود و جلوگیری از حرکت قوای بیگانه به درون مرزهای ایران و دفاع از استقلال وطن.
جنگ میان دلیران تنگستان به رهبری رئیس علی از یک سو و نیروهای بریتانیا و خوانین متحد آنان از سوی دیگر به طور پیاپی و پراکنده تا شهریور ۱۲۹۴ خورشیدی ادامه یافت و انگلیسی‌ها نتوانستند بر رئیس علی و یارانش برتری یابند. رئیسعلی در محلی به نام «تنگک صفر» هنگام شبیخون به قوای بریتانیا توسط فردی نفوذی و اجیر شده، از پشت سر هدف گلوله قرار گرفت و در سن ۳۳ سالگی کشته شد.
۱. رئیس علی دلواری، تجاوز نظامی بریتانیا و مقاومت جنوب
شخصیت رئیسعلی دلواری یکی از شخصیت‌هایی است که با وجود کوتاه بودن طول عمرش حاوی وجوه بسیار شاخصی است که هرکدام می‌تواند به عنوان موضوعی مناسب برای تحقیق و بررسی و معرفی به نسل حاضر باشد. شخصیتی که مقام معظم رهبری در موردش فرمودند: «نام سردار مؤمن و شجاعى مثل شهید «رئیسعلى دلوارى» از نامهائى است که همیشه دلهاى مؤمن را که آشنائى به وضع او و مبارزات او داشته‌اند، در سراسر این کشور به خود جذب می‌کرده است و خدا را شاکریم که بعد از پیروزى انقلاب، این نامى که سعى می‌شد پنهان بماند و این چهره ناشناخته بماند، بر سر زبان‌ها افتاد؛ او را شناختند، شخصیت او را ستودند، مظلومیت و شهادت مظلومانه‌ى او را همه دانستند و فهمیدند.»
شرح زندگی کوتاه ولی پرماجرای او بیش از آنکه شرحی باشد بر زندگی یکی از چندین و چند سرکردة نامور جنوب در سال‌های نخست قرن حاضر، شرحی است بر چگونگی تبلور سنّتی دیرینه و دیرپا در مبارزه و رویارویی با هجوم نیروهای بیگانه به سرزمین ایران و در این مورد خاص تجاوز نیروهای نظامی بریتانیا به کرانه‌های جنوب در آغاز جنگ جهانی اول که با رشته مقاومت‌هایی سخت و حماسی از جانب مردم دشتی و دشتستانی و تنگستانی روبرو شد. در این کتاب به انگلستان، جنوب، جنگ جهانی اول، دلواری، اشاره شده است.
۲. تک‌سوار دلوار قالب رمان بازهم به یاری نویسنده‌ای جوان آمده است تا این بار از این قالب برای پرداختن به زندگی قهرمان بوشهری کشورمان، «رئیسعلی دلواری» استفاده کند.این رمان که بیشتر به سال‌های پایانی عمر او پرداخته است و توسط «نیلوفر مالک» نگاشته شده است، نویسنده‌ای که در گذشته کتاب زندگینامه میرزا کوچک خان جنگلی با عنوان «مردی از تبار سیاوش» را به نگارش درآورده بود.
۳. نبرد رئیس علی کتاب «نبرد رئیس علی» یکی از کتاب‌های چاپ شده برای معرفی شخصیت رئیسعلی دلواری است که انتشارات سوره مهر به سراغ چاپ آن رفته است و استقبال از آن بسیار بالا بوده است و توانسته در زمان کوتاهی به چاپ پنجم برسد.
برای تحریر این کتاب از منابعی چون «طوفان در ایران» نوشته احمد احرار، «دلیران تنگستان» نوشته محمد حسین آدمیت و «گوشه‌ای از تاریخ انقلاب مسلحانه مردم تنگستان» نوشته علی مراد فراشبندی بهره برده است.
ستارخان و باقرخان
«ستارخان» با نام اصلی ستارخان قره‌داغی از سرداران جنبش مشروطه ایران ملقب به «سردار ملی» است. وی با ایستادگی در برابر نیروهای دولتی ضد مشروطه در تبریز جانفشانی‌های بسیاری کرد.
او در سال ۱۲۴۵خورشیدی در روستای بیشک ورزقان در آذربایجان به دنیا آمد. وی در مقابل قشون عظیم محمدعلی‌شاه پس از به توپ بستن مجلس شورای ملی و تعطیلی آنکه برای طرد و دستگیر کردن مشروطه‌خواهان تبریز به آذربایجان گسیل شده بود، ایستادگی کرد و بنای مقاومت گذارد. ستارخان مردم را بر ضد اردوی دولتی فراخواند و خود رهبری آن را بر عهده گرفت و به همراه سایر مجاهدان و باقرخان -سالار ملی- مدت یک سال در برابر قوای دولتی ایستادگی کرد و نگذاشت تبریز به دست طرفداران محمدعلی‌شاه بیفتد.
باقر خان، مشهور به «سالار ملّی»، جز قهرمانان ملی ایران و از مبارزان جنبش مشروطه است. او در سال ۱۲۴۰ شمسی در تبریز‌زاده شد. شغل وی بنّائی بود ولی در جریان مشروطیت به مجاهدین پیوست. پس از به توپ بستن مجلس، به دستور انجمن ایالتی همراه با ستارخان به جنگ مسلحانه با قشون دولتی که تبریز را در محاصره داشت، پرداخت. همزمان با او، ستارخان در محله امیرخیز، محله دیگر تبریز، با دولتیان جنگ می‌کرد. در اثر همکاری او با ستّارخان کار مشروطه‌طلبان پیشرفت کرده و تبریز از محاصره درآمد.
۱. جنگ‌نامه تبریز (دلاوریهای ستارخان و باقرخان و مردم تبریز) یکی از مهم‌ترین قالب‌هایی که می‌توان در رابطه با ادبیات مقاومت و پایداری و همچنین پرداختن به وجوه شخصیتی قهرمانان ملی از آن استفاده کرد، قالب شعر است. شعری که در عین زیبایی و جذابیت‌های ذاتیش بتواند بهترین و دقیق‌ترین مفاهیم را به مخاطبانش منتقل کند.
«محمود تندری» برای بیان تاریخ مشروطیت و روند شکل‌گیری آن، انحلال مجلس از جانب محمد علی شاه، دوران استبداد صغیر، و شرح مبارزات مردم تبریز به رهبری ستارخان و باقرخان در کتاب خود، «جنگ نامه تبریز» از این قالب استفاده کرده است.
سراینده که در ۲۳ سالگی شاهد و ناظر مقاومت مردم تبریز بوده، ضمن توصیف وقایع این مبارزات، تصویری از چهره‌های مثبت و منفی، محله‌های طرفدار و مخالف مشروطه تبریز، روحیه وطن پرستی و عدالت طلبی و قانون خواهی و مفاهیم فلسفی و اجتماعی آن روزگار به دست می‌دهد. واژه‌ها و اصطلاحات مشکل کتاب در پاورقی معنی و توضیح شده‌اند.
۲. ستارخان و جنبش آذربایجان بدون شک انقلاب مشروطه یکی از تاثیرگذار‌ترین حوادث تاریخ معاصر ایران است که همواره مورد توجه پژوهشگران بوده است. همچنین نقش ستارخان در انقلاب مشروطه و به ویژه در حوادث تبریز از اهمیت بسزایی برخوردار است که در کتاب «ستارخان و جنبش آذربایجان»، نویسنده می‌کوشد ابعاد آن را از جنبه‌های مختلف توصیف نماید.
برای تدوین این کتاب از اسناد موجود در بایگانی‌ها و منابع بسیاری استفاده شده است. این کتاب به همت «پرویز زارع شاهمرسی» ترجمه و توسط انتشارات شیرازه منتشر شده است. نباید این نکته را فراموش کرد که علاوه بر این بزرگان، مبارزان و دلاوران بسیاری در تاریخ ایران زمین وجود دارند که هنوز به درستی به جامعه ایرانی و اسلامی ما معرفی نشده‌اند و همچنان در میان تفکر ایرانیان غریبه مانده‌اند. دلاورانی همچون کلنل محمّدتقى خان پسیان خراسانی و یا حتی شیخ محمد خیابانی که هنوزم که هنوز تنها یادگاری که از آن‌ها برای کودکان ایران زمین باقی مانده است، چند سطری از کتاب‌های درسی تاریخ مدارس است!
مخاطبان محترم گروه فرهنگی مشرق می توانند مقالات، اشعار، مطالب طنز، تصاویر و هر آن چیزی که در قالب فرهنگ و هنر جای می گیرد را به آدرس culture@mashreghnews.ir ارسال کنند تا در سریع ترین زمان ممکن به نام خودشان و به عنوان یکی از مطالب ویژه مشرق منتشر شود.