گردشگری مذهبی
نگارنده: ابتهال زندی (درباره)
این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
قبل از بيان مفهوم گردشگری مذهبی و زيارت بايد به اين نكته توجه كرد كه گردشگري مذهبي و زيارتي دو مقوله جدا از هم هستند كه هريك تعريف خاص خود را دارند كه گاه به اشتباه در جاي يكديگر مورد استفاده قرار مي گيرند.در واقع گردشگري زيارتي زير مجموعه اي از گردشگري مذهبي مي باشد.
در اينجا سعي مي كنيم با بيان يك مثال تفاوت اين دو مقوله را از هم روشن كنيم:
زماني كه يك شهروند شهر رشت به مسجد اكبريه لاهيجان مي رود تا از آثار تاريخي آن بازديد نمايد در نوع گونه شناسي،گردشگري مذهبي گفته مي شود و در زيرشاخه گردشگري مذهبي قرار مي گيرد اما هرگاه همان فرد به بقعه شيخ زاهد گيلاني در لاهيجان برود و از آن بقعه بازديد كند در نوع تيپ شناسي گردشگري زيارتي قرار مي گيرد و نوع گردشگري زيارتي را شكل مي دهد.(سایت آفتاب)
مفهوم گردشگري مذهبي:
این نوع از گردشگری یکی از رایج ترین اشکال گردشگري در سراسر جهان است که سابقه ان به قرون و اعصار گذشته مرتبط می گردد و بطور کلی شامل سفرها و بازدیدهایی می شود که اصلی ترین هدف از انها تجربه ای مذهبی است .
جاذبه های مذهبی ،زیارتگاهها و اماکن مقدس هر ساله تعداد زیادی از گردشگران را به سوی خود جذب می کنند ،تاسیسات اقامتی و پذیرایی این نوع از گردشگری مانند مسافرخانه ها و زائرسراها با توجه به بافت اجتماعی – فرهنگی و عقیدتی گردشگران و جامعه میزبان دارای ویژگی های خاص خود است که در هر کشوری از تنوع بسیار بالایی برخوردار می باشد و نكته قابل توجه در اين زمينه اين است كه گردشگری مذهبی تنها شکل از اشکال گردشگری می باشد که بر موانع آب و هوایی غلبه می نماید . " سینگ " یکی از نظریه پردازان این صنعت در این زمینه می گوید:
"به نظر می رسد روحیه ادیسه بر موانع آاب و هوایی غلبه می نماید . بدین ترتیب با تغییرات فصل و تحولات اب و هوایی مشاهده می شود که تعداد توریسم و بازدید از شهر ها و مراکز مذهبی دچار تغییر نمی شود." و اينكه که برای این نوع گردشگر، تنها مقصد حائز اهمیت نیست. تجربه او از همان ابتدای ترک مبدا آغاز می شود و تمام مسیرو وقایعی را که در طول مسیر با آن مواجه می شود در بر می گیرد . (Meyer,2004)
در يك تقسيم بندي كلي جاذبه هاي مذهبي را مي توان به هشت دسته تقسيم نمود:
1- مساجد 2- امام زاده هاو بقعه ها 3- آرامگاه ها و قبور 4- تكيه ها و حسينيه هاي قديمي
5- آتشكده ها و آتشگاه ها 6- صومعه ها و خانقاه ها
كه هريك از اين جاذبه هاي مذهبي مي توانند داراي بعد محلي،منطقه اي، فرا منطقه اي،ملي و بين المللي باشند.(سايت آفتاب)
در يك تعريف كلي مي توان گردشگري مذهبي را گونه اي از گردشگري دانست كه شركت كنندگان درآن داراي انگيز هاي مذهبي( منحصرا و يا به صورت تركيب با ساير انگيزه ها) هستند كه از اماكن مقدس نظير كليساها، مساجد،مقابر امام زاده ها و نظاير آنها بازديد مي كنند.
با توجه به تعريف بالا، ما در اين زمينه با دو دسته مختلف از گردشگران رو به رو هستيم . دسته اول كسانيكه از اماكن مقدس دين خود بازديد مي كنند مانند مسلماناني كه به زيارت اماكن مقدس خود نظير كعبه ، عتبات عاليات و يا ساير اماكن متبركه مي روند و دسته دوم كسانيكه از اماكن مقدس ساير اديان ديدن مي كنند به عنوان مثال افراد زيادي وجود دارند كه مسيحي نبوده اما از كليساهاي نقاط مختلف بازديد مي كنند و يا مسيحياني كه به ديدن معابد بودايي ها يا ساير اديان مي روند.(سایت آفتاب)
تقسيم بندي انواع گردشگري مذهبي :
انواع گردشگري مذهبي را مي توان از ابعاد و جنبه هاي مختلفي تقسيم و مورد بررسي قرار داد كه هر يك از تقسيم بندي هاي زير مي تواند بر بازاريابي محصول گردشگري تاثير بسزايي داشته باشد كه در ادامه به سه مورد از اين تقسيم بندي ها از ابعاد و جنبه هاي مختلف اشاره مي كنيم :
1. طول مدت اقامت:
انواع گردشگري مذهبي از نظر طول مدت اقامت به دو دسته كلي تقسيم مي شوند:
گردشگري مذهبي كوتاه مدت : عبارت است از سفري كه از نظر مكاني محدود و در فواصل كوتاه اتفاق مي افتد. هدف از اين سفر رفتن به يك مركز مذهبي با حوزه نفوذ محلي، منطقه اي و يا فرا منطقه اي و يا شركت در يك جشن مذهبي،كنفرانس مذهبي و يا جلسه ي مذهبي است كه اين نوع سفر هم به لحاظ بعد زماني و هم به لحاظ بعد مكاني كوتاه و شامل اقامت شبانه در مقصد نمي شود.
گردشگري مذهبي بلند مدت : عبارت است از بازديد از مراكز مذهبي با حوزه نفوذي محلي، منطقه اي،فرا منطقه اي ،ملي و بين المللي و يا شركت در جشن ها، كنفرانس ها و يا جلسات مذهبي براي چند روز يا هفته است .
اماكن زيارتي مهم سالانه بين يك تا ده ميليون زائر (گردشگر ) را به خود جذب مي كنند كه اين تعداد هميشه در نوسان است و در طول مراسم و سالگردهاي خاص مذهبي ميزان زائران(گردشگران) افزايش ويا به علت مسائل سياسي ، ركود، جنگ كاهش مي يابد. ( ,1992 Rinschede )
2. انگيزه ها و اهداف سفر :
انواع گردشگري مذهبي از نظر اهداف و انگيزه هاي سفر به سه دسته كلي تقسيم مي شوند :
2-1 سفر به منظور بازديد از مراكز مذهبي و زيارتي همچون مساجد، كليساها ، معابد، صومعه ها،آرامگاه ها، امام زاده هاو... ( ,1992 Rinschede ) كه اين نوع سفر در اسلام به دو دسته سفرهاي عبادي و زيارتي و سفرهای تبلیغی تقسیم می گردد.سفرهای عبادی و زیارتی شامل سفر براي زيارت خانه خدا (سفر حج )، زيارت اماكن و بقاع متبركه، زيارت آرامگاه ها و قبور، سفر براي صله ارحام و ديدار از خويشان و دوستان و عيادت بيماران،سفر براي انجام كارهاي خير و مطالعه بعثت انبياء و پيامبران، سفر براي كمك به مستمندان و رسيدگي به ايتام و نيازمندان و ... ميشود و سفرهاي تبليغي شامل تبليغ دين اسلام، سفر براي ارشاد و هدايت مردم و ... مي شود. ( سایت ویکیپدیا)
2-2 سفر به منظور شركت در كنفرانس ها ، جلسات و جشن هاي مذهبي
2-3 سفر به منظور بازديد از آثار تاريخي و معماري اماكن مذهبي و زيارتي( ,1992 Rinschede )
3. ميزان سازمان يافته بودن سفر:
از اين منظر گردشگري مذهبي را می توان به دو دسته تقسيم نمود:
3-1 اشكال سازمان نيافته گردشگري مذهبي كه عبارت است از گونه هايي از مسافرت كه افراد به تنهايي دست به آن مي زنند كه اين نوع سفرها در اديان و مذاهب مختلف به دليل آموزه هاي اين اديان به پيروانشان كمتر ديده مي شود.
3-2 اشكال سازمان يافته گردشگري مذهبي كه اين سفرها با توجه به ويژگي هاي مشخصي سازمان دهي مي شوند كه اين ويژگي ها عبارتند از:
تعداد شركت كنندگان : همان طور كه در بالا اشاره شد اغلب سفرهاي مذهبي و زيارتي به صورت گروهي صورت مي گيرند به طوريكه براي بسياري از گردشگران مسافرت با يك گروه كه با آنها هم عقيده و اعتقاد هستند و يا گروه همسالان بسيار حائز اهميت مي باشد.مثل سفر زائران مسلمان به مكه مكرمه كه هر ساله به صورت گروهي در زمان خاصي انجام مي پذيرد.
شيوه و وسيله حمل و نقل: تا اواسط قرن 19 زائران در سراسر جهان با پاي پياده و گاه به صورت تركيبي از پياده روي و سواري ( با كشتي يا حيوان ) به مسافرت مي پرداختند( كه امروزه نيز رفتن به زيارت با پاي پياده هنوز در بسياري از مناطق، فرهنگ ها و اديان وجود دارد)
الگوهاي فصلي: گردشگري مذهبي نيز همچون ساير انواع گردشگري با فصل خاص پيوند خورده و در ارتباط مي باشد از جمله عوامل موثر در اين زمينه مي توان به مراسم هاي مذهبي در روزهاي يادبود، موقعيت هاي اقليمي اماكن زيارتي و تقويم كاري جمعيت محلي و ... اشاره كرد كه نقش بزرگي در فصلي بودن گردشگري مذهبي و زيارتي ايفا مي كنند. به عنوان مثال در ماه ذي الحجه افراد زيادي براي شركت در مراسم و مناسك حج به مكه مي روند.
ساختار اجتماعي :ساختار اجتماعي از جمله سن، جنس ، موقعيت اجتماعي و... نيز در سازمان دهي اينگونه سفرها تاثيرگذار مي باشد و به طور كلي تفاوت هايي در سن و جنسيت زائران مذاهب مختلف ديده مي شود. ( ,1992 Rinschede )
ويژگي هاي سفرهاي مذهبي :
سفرهاي مذهبي نيز همچون ساير سفرها داراي ويژگي هايي مي باشند كه در زير به چند مورد از آنها اشاره مي كنيم:
1- گردشگري مذهبي داراي اثرات منفي زيست محيطي، فرهنگي- اجتماعي كمتري نسبت به ساير گونه هاي گردشگري است كه شايد بخشي از اين ويژگي به دليل آموزه هاي مكاتب، اديان و مذاهب زائران باشد و اينكه اغلب زائران افرادي آرام، اهل صلح و مطيع قانون هستند.
2- فصلي بودن سفرهاي مذهبي و اينكه بسياري از اين گونه سفرها تنها در فصل هاي خاصي صورت مي گيرند.
3- افرادي كه دست به اينگونه سفرها مي زنند به دليل اينكه بيشتر در جست و جوي معنويات مي باشند زياد تنوع طلب نبوده و اكثرا به دنبال سادگي هستند.
4- تمامي افراد از هر طبقه اجتماعي مي توانند دست به اينگونه سفرها بزنند. به عبارت ديگر اينگونه سفرها مختص طبقه خاصي از اجتماع نيست.تا جایی که در بسياري از كشورهاي در حال توسعه كه گردشگري در مراحل ابتدايي خود به سر مي برد ،براي بسياري از طبقات اجتماعي، گردشگري مذهبي تنها فرصت سفر به شمار مي آيد.
همچنين اين وضعيت در جوامع متوسط و مياني كه طبقات متوسط آن از نظر مالي و از نظر اجتماعي توانايي سفرهاي طولاني را ندارند بيشتر به چشم مي خورد و وقت آزاد آنها اكثرا به وسيله بازديد از اماكن مذهبي و زيارتي پر مي شود.
5- اكثر سفرهاي مذهبي و زيارتي به صورت گروهي و جمعي و به صورت سازمان دهي شده صورت مي گيرند.
6- برخي از سفرهاي مذهبي از لحاظ اجراي فرامين مربوط به آن دين و يا مذهب ،حالت اجباري و يا تاكيدي به خود مي گيرند كه به ناچار تمامي افراد مومن به آن دين يا مذهب مجبور به اجراي آن سفر دسته كم براي يكبار مي گردند.( دقيقا نظير آنچه در دين اسلام مبني بر زيارت خانه خدا كه بر تمامي مسلمانان واجب است وجود دارد).
7- مراكز مذهبي و زيارتي مكان هايي را براي ديدار و ارتباط مردم از فرهنگ ها و مناطق مختلف فراهم مي كنند.
8- توليد و فروش صنايع دستي قديمي، طرح ها و توليدات باستاني مناطق مختلف در مراكز مذهبي و زيارتي
9- گردشگري مذهبي داراي جنبه هاي سياسي نيز است به طوريكه بسياري از اماكن مذهبي متعاقبا اماكن ملي نيز به شمار مي آيند و بسياري از اماكن مذهبي براي برپايي جشن هاي ملي مورد استفاده قرار مي گيرند. ( ,1992 Rinschede )
منابع و مآخذ:
Meyer. Guenter (2004), "New Research Network for Islamic Tourism New Research Network for Islamic Tourism, Islamic Tourism", Issue 11.
Rinschede,Gisbert,(1992).” Forms of religious tourism and pilgrimage special interest group”.
www.aftab.ir
www.wikipedia.org