روخشنه (پارسی باستان: Raoxshna)، رکسانا (یونانی: Ῥωξάνη) یا روشنک[۱] دختر وَخشه‌اَرتهشهربانباختر (در افغانستان امروزی)، یک شاهدخت سغدی (از ایرانیان شرقی) متولد بلخ بود که اسکندر مقدونی در سال ۳۲۷ پیش از میلاد او را به زنی گرفت.
اسکندر و روخشنه[ویرایش]
تصویری نقاشی شده از اسکندر و روشنک.
روخشنه در سال سیصد و چهل پیش از میلاد متولد شد. او دختر یک اشراف‌زاده بلخی به نام وخشه‌ارته (یکی از زیر دستان بسوس شهربان باختر و سغد) بود و احتمالاً پدرش (وخشه‌ارته) در قتل داریوش سوم، واپسین شاهنشاه هخامنشی دست داشته. پس از شکست مقاومت بسوس در برابر فاتحان خارجی، وخشه‌ارته به همراه مردم بلخ و مردم سغد به رهبری اسپیتامان به مقاومت ادامه دادند.
با این حال سرانجام سغد سقوط کرد و بلخ نیز پس از دو سال و نیم مقاومت در برابر مقدونیان، با اسکندر سازش کرد. گفته شده که در زمان مذاکرات وخشه‌ارته و اسکندر، جهانگشا در نخستین نگاه عاشق روخشنه شده و در سال ۳۲۷ پیش از میلاد با او ازدواج می‌کند. او این تصمیم را درحالی گرفته که سرداران و مشاورانش با آن مخالف بوده‌اند.
چند سال بعد، اسکندر در آخرین ماجراجویی نظامی‌اش به شهربانی‌های هندی امپراتوری هخامنشیِ سابق حمله کرد. وخشه‌ارته نیز در این حمله یکی از همراهان او بود و گزارش شده که اسکندر پدر روخشنه را به عنوان شهربان منطقه هندوکش برگزیده است. در تمام این مدت، شهبانوی جدید در شوش اقامت داشته‌است. روخشنه یک برادر نیز داشت که گفته شده اسکندر به او علاقه زیادی نشان می‌داد.
پس از مرگ ناگهانی اسکندر در سال ۳۲۳ پیش از میلاد، احتمالاً روخشنه کسی بود که دستور کشتن دیگر بیوه شاه درگذشته، یعنی استاتیرا را داد. پروشات نیز دیگر کسی بود که به دست این شهبانو کشته شد. روخشنه برای از بین بردن رقبای احتمالی برای فرزندش که در این زمان هنوز متولد نشده بود دست به این اقدام زد.
مدتی بعد، روخشنه و فرزندش، اسکندر چهارم به مقدونیه رفته و برای مدتی تحت مراقبت المپیاس، مادر اسکندر زندگی کردند. با این حال او در سال ۳۱۶ پیش از میلاد کشته شد و کاساندر همسر و پسر اسکندر را زندانی کرد. شش سال بعد، کاساندر برای از بین بردن جانشین قانونی اسکندر، اسکندر چهارم و مادرش را مسموم کرده و کشت.[۲] روخشنه در این زمان سی ساله بود.
در شاهنامه[ویرایش]
داستان ازدواج روخشنه و اسکندر در شاهنامه فردوسی نیز آمده‌است. حکیم توس در بیتی احساسات مردم دربارهٔ این ازدواج را چنین توصیف می‌کند:
| ببستند آذین به شهر اندرون | پر از خنده لب‌ها دل پر ز خون |
در آثار ادبی دیگر[ویرایش]
- در فیلم اسکندر، روساریو داوسون نقش روخشنه را ایفا می‌کند
- روخشنه شخصیت اصلی داستان رومنس رکسانا از ای.جی. کیو است
- او یکی از شخصیت‌های اصلی داستان «رومنس اسکندر و رکسانا» نوشته مارشال مونرو کیرکمن است
پانویس[ویرایش]
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ایران باستان تألیف پورداود
- فرهنگ ایران باستان تألیف پورداود
- ویکی‌پدیای انگلیسی
- داریوش بزرگ شاه ایرانیان/هانس کنایفل: ترجمه جوادسیداشرف، تهران، آثار، ۱۳۸۶