کتبیه ای روی سمت جانبی یک ستون منسوب به کاخ کوروش در پاسارگاد وجود دارد که مدعی است «من کورش هستم، شاه هخامنشی» (به سه زبان یکی خط میخی فارسی داریوشی که بعد از کورش ابداع شد! دیگر خط عیلامی و سوم خط اکدی که تا زمان کورش یک خط و زبان در حال برافتادن بود که دیگر توسط کسی حرف زده نمی شد). چرا مثلن خط بابلی استفاده نشده است که کورش خودرا شاه جدید بابل می دانست؟! اما از این سوالات که بگذریم ترجمه دقیق تر کلمات در این نوشته در صورت جعلی نبودن آن نظریه دیگری را در ذهن متبادر می کند:
از نکته های جالب دیگر مختصر بودن این کتیبه و بر سمت جانبی دروازه ورودی قرار گرفتن آن است. این که روی دیوار بنویسند من کوروش هستم شاه هخامنشی به قدری بچه گانه است که بیشتر اعتبار کار را زیر سوال می برد و حاکی از تعجیل و عدم داشتن دانش کافی در حکاکی است. مثل این است که محمد رضا شاه روی دیوار کاخش یا روی یک سدی که ساخته بنویسد من محمد رضا هستم شاه پهلوی! خوب که چی؟ چرا نگوید شاه فلان ممالک همانطور که داریوش در کتیبه بیستون می گوید. هر کتبیه ای مانند این باید بر سر در یک کاخ نه ضلع کناری دیوار نوشته می شد و جملات ادامه می یافت که بله مثلن اینجا را من دادم ساختند و من این قدر شکوهمند هستم و … , و بعد اینکه چرا چنین چیزی را روی قبر نکنده اند. این که بیشتر معنا می دهد که ادم روی قبرش بنویسند من فلانی هستم تا این که جایی روی دیوار قصرش آن هم به چنین اختصاری. احتمالن نگران وقت خوانندگان بوده اند و کوروش هم مردی حجالتی بوده که داده کتبیه را آن بالای ستون روی ضلع جانبی بکنند! یا چون بنا بوده که قبرش لای جرز سقف مقبره مخفی باشد دلش نیامده که بالاخره نگوید من اینجا هستم گفته چند متر ان طرف تر روی ستون جمله ای که باید روی قبرش باشد را کنده کاری کنند تا اینجوری به ما قرن بیست و یکمی های زیرک علامت بده که بله من اونطرف تر خاک شده ام بیایید زیارت.
اما بگذارید نگاه دقیق تری به نوشته کتیبه بیاندازیم. ادعا شده است که کتیبه در خطوط عیلامی (خط دوم) و اکدی خط پایین یا سوم غلط املایی دارد. چون این در این دو خط علائم بیانگر حرف نبوه و هجایی هستند در تخصص این نویسنده یافتن غلط املایی آن نیست. اما خط پارسی میخی داریوشی در زمان کوروش وجود خارجی نداشت. پس این کتیبه نمی تواند در زمان وی نوشته شده باشد. با این حال باستان پرستان می توانند بگویند که این بعدن توسط جانشینان کورش کنده شده است! و البته خیلی هم به خودشان زحمت نداده اند
حالا فرض کنیم این هم اصیل باشد. اما اگر خط را دقیق ترجمه کنید این چنین می گوید
«آدَم کوروس هَسای، کیا هخامنیشیا»
آدم به معنی من است. کوروس همان کوروش و هسای حتمن هست. اما کلمه کیا الزامن به معنی شاه نیست بلکه معانی دیگری دارد و با کلمه شاه که توسط داریوش در کتیبه ی بیستون بکار رفته است فرق می کند. کلمه شاه در کتیبه بیستون «خشایاتیا» است.
پس چرا کلمه کیا بکار رفته است. یک سری به فرهنگ دهخدا می زنیم تا معانی دیگر کیا را جویا شویم:
مجازاً به معنی عموم حکام و فرماندهان آمده
مرزبان . (لغت فرس اسدی چ اقبال ص 12). مرزبان را نیز گویند که زمین دار باشد یعنی پادشاه کوچک . (برهان ). مرزبان و زمین دار. (ناظم الاطباء). || پهلوان را هم می گویند. (برهان ) (غیاث ). پهلوان . (ناظم الاطباء). || سرور. بزرگ . (فرهنگ فارسی معین ). خواجه . آقا. سید.
به معنی صاحب و خداوند نیز آمده است . (فرهنگ رشیدی ) (برهان ) (ناظم الاطباء). حاکم و رئیس ده . (انجمن آرا) (آنندراج ). در ترکیب آید: ده کیا (دهخدا). کارکیا (سرکار و مصدر امور).
با توجه به اینکه این خط همان خط میخی داریوشی است (اگر فرض کنیم که این کتیبه اعتبار داشته باشد) بنابراین عدم استفاده از کلمه خشایاتیا بدین معنی است در این صورت یا کوروش ما کبیر نبوده و یا این اقای کوروش که اسمش را اینجا کنده بعد کوروش دیگری است از خاندان هخامنشی که در این منطقه منصوب به حکومت یا ریاست یا مرزبانی شده بوده است و این کاخ و باغ هم خانه اوست که نشان می دهد اینجا محل زندگی اش بوه و از اینرو نمی توانسته پایتخت یک امپراطوری باشد و کوچکی محل پاسارگاد هم این را تایید می کند و این که اینجا هیچ داد و ستدی صورت نمی گرفته و لشگرگاهی نداشته و این کوروس از همان شاهزادگان بوده است که اینجا را در تصرف خصوصی خود داشته است. در کنار کعبه زرتشت و مکانهای مقدس دیگر. چرا نباید وارثان وی نام فرزندان خود را کوروش نگذارند همانطور که که می دانیم نام برادر اردشیر دوم کوروش صغیر بود.
پس حتی اگر کتیبه جعلی نباشد و غلط املایی هم نداشته باشد دلیل نمی شود که این کوروش صاحب ملک یا رئیس این استان همان کوروش کبیر باشد. در این صورت چرایی بکار بردن خط فارسی داریوشی و عدم قرار دادن کتیبه در محلی مهم و خلاصه و مختصر بودن آن قابل فهم تر خواهد بود.
و باز این تصور تقویت می شود که بعد از فروپاشی هخامنشی ها به دست اسکندر این کاخ و باغ اگر تا ان موقع متروکه شده بوده یا نبوده دوباره مورد استفاده سلوکی ها قرار می گیرد و سکه های یونانی یافت شده هم این را تایید می کند و معبد سلوکی هم اینجا درست می شود به همان سبک یونانی.
ایرادها و نقدهای فوق پاسخ متخصصین و محقیقین را می طلبد و امید وارم این نقادی ها در فضای عمومی پاسخ شایسته و تخصصی خود را بیابد.