گنج های خلخال

محمد پورعزیری در مطلب ارسالی برای «نگاه شما» نوشته است:

جمعي از اهالي روستاي خمس شهرستان خلخال با تهيه و امضاي نامه اي، از آقاي دكتر نجفي معاون رييس جمهور و رييس سازمان ميراث فرهنگي درخواست كردند به وضعيت آثار باستاني روستاي خمس رسيدگي شود ، متن اين نامه كه ممهور به مهر شوراي اسلامي روستاي خمس، دهياري روستاي خمس، هيئت امناي مسجد جامع، هيئت امناي مسجد عليا و حسينيه خلخالي‌هاي مقيم مركز نيز شده است، به شرح زير است:

جناب آقاي دكتر نجفي

معاون محترم رييس جمهور و رييس سازمان ميراث فرهنگي

با سلام

احتراما، از گفتار مورخان و زبان شناسان چنین پیداست كه خلخال از زمانهای بسیار دور و سالها قبل از میلاد مسیح وجود داشته و با این نام هم شناسایی می شده است و نيز از آثار باستانی قبل از اسلام كه در خلخال كشف شده ، مانند كوزه ی سفالی مربوط به دوران قبل از تاریخ كه در سال 1343 كشف شده  و یا یك كارد از جنس مفرغ مربوط به هـزاره ی اوّل قبل از میلاد كه در سال 1353 كشف شده ، حاكی از وجود این شهر در آن زمان و قدمت و باستانی بودن آن است كه حتي نظامی گنجوی شاعر بزرگ ومعروف قرن ششم در شرفنامه ی خود در بخش لشكر كشی اسكندر مقدونی به ری و خراسان بتاریخ 334 قبل از میلاد از خلخال نام برده چنین گفته:

ز نـــوزادن   آهـــوان    ســـــره                         جهــانده  جهان  یك یك آهو بــره

جهاندار با صید و با رود و جـــام                         همــی كرد منزل به منزل خــرام

چو گل پیچ  یك روزه ی  ماه نـو                         به خلخال یك هفته بر شد گـــرو

ز پرگـار آن حلـقه بر   گرد ســـر                         كه  خوانندش امروز خلخــــال زر

به گیــلان  در آمـد به  كردار  ابر                        بدانسان كه در  بیشه  آید هـژبر

 ما امضا كنندگان اين طومار، جمعي از اهالي روستاي خمس شهرستان خلخال به استحضار مي رسانيم كه شواهد و اظهارات تعدادي از كارشناسان و آگاهان ميراث فرهنگي تاييد مي كند كه به احتمال زياد اين روستا حاوي گنجينه ي ارزشمندي از ميراث باستاني نياكان ماست كه احتمال مي رود مربوط به دوران مفرغ (1500 تا 3500 سال قبل از ميلاد) باشد كه نشانه هاي آن در تپه ها و گورستان هاي باستاني اين روستا شامل تپه باستاني «ارمني كندي» گورستان معروف به «تيكيلي داش» در منطقه «كلكين» و گورستان معروف به «ديا» در منطقه «كامان آيي» هويداست و متاسفانه در طول ساليان طي حفاري هاي غيرمجاز مورد چپاول قرار گرفته است و متاسفانه اخیرا هم به علت كم توجهي مسئولین و متولیان امر، سرعت حفاریهاي غيرقانوني و تخریب و غارت میراث فرهنگی منطقه شدت بیشتری گرفته است.

فلذا از جنابعالي درخواست داريم ترتيبي اتخاذ گردد تا كارشناسان ميراث فرهنگي به محل اعزام شوند تا ضمن بررسي هاي كارشناسي در صورت تاييد آنان نسبت به ثبت و نگهباني اين آثار ملي و در صورت لزوم احداث «پارك موزه» اقدام شايسته انجام گيرد.

لازم به ذكر است كه طي پيگيري هاي به عمل آمده، آقاي دكتر نجفي پس از مشاهده طومار، موضوع را به يگان حفاظت ميراث فرهنگي و همچنين پژوهشكده باستان شناسي سازمان ميراث فرهنگي ارجاع داده اند و ما مشتاقانه منتظر اقدامات عملي از طرف واحدهاي مذكور هستيم.ضمن سپاسگزاري صميمانه از اهالي روستاي خمس به جهت حساسيت آنان به مساله آثار باستاني، طي بازديدي كه به همراه يكي از اعضاي شوراي اسلامي روستاي خمس، از مكان هاي مذكور انجام گرفت متاسفانه وسعت حفاري هاي غيرمجاز به اندازه اي است كه باعث تاسف هر بيننده اي مي شود.

همانطور كه در نامه اهالي روستاي خمس نيز ذكر شده نشانه هاي آثار تاريخي، در سه منطقه از روستاي خمس هويداست كه اين نقاط شامل تپه باستاني "ارمني كندي"، گورستان باستاني «ديا» در منطقه «كامان آيي» و گورستان باستاني "كلكين" هستند.

آقاي دكتر عارف اسماعيل نيا از محققین باستان شناسی در مورد منطقه «كلكين» كه «ديكيلي داش» (سنگ افراشته به شكل سر انسان) در آن قرار دارد، مي گويد:

قابل توجه است که در زبان تركي «ديكيلي داش» به «سنگ افراشته» گفته می شود و قسمت بزرگی از منطقۀ دیکیلی داش در واقع سنگ افراشته هایی بودند که در چند سال اخیر با کنده شدن زیرشان بوسیلۀ قاچاقچیان آثار باستانی، به زمين افتاده اند.

دكتر اسماعيل نيا در ادامه در مورد مناطق مذكور مي گويد:

منطقۀ ارمنی کندی در واقع یک تپۀ استقرار است در حالیکه مناطق «کامان آيی» و «كلكين» مناطق قبور مگالیتیک و کورگانیک با سنگ افراشته های دیکیلی داش (الان بصورت افتاده) هستند. داشتن هر دو منطقۀ اسکان و قبور در کنار هم به این منطقه جذابیت خاص  باستانشناسی میدهد. در ضمن در کنار تعدادی از قبور کنده شده بوسیلۀ قاچاقچیان، تکه سفالهای اورارتویی هم دیده می شود.

و در ادامه مي گويد:

در این منطقه تعدادی از قبور کنده شده، مگالیتیک هستند و تعدادی نیز شکل کورگان را دارند. از تکه سفالهایی که در سطح دیده می شوند از دوران مفرغ تا دوران آهن به وفور یافت می شوند. با در نظر گرفتن اینکه این منطقه، نزدیک به منطقۀ باستانی گیلوان و بین مناطق مارلیک و آق اولر قرار دارد لذا احتمال اینکه این منطقه نیز جایگاهی تاریخی به همانندی آنها یا حتی بیشتر داشته باشد بسیار زیاد است.

تصاویری از تکه سفالهایی که هنگام بازدید محلی به همراه شورای محترم روستای خمس در منطقه یافت شده است.

دكتر اسماعيل نيا در خاتمه سخنان خود مي گويد:

اهالی با فرهنگ خمس برای اولین بار در منطقه است که برای حفاظت از آثار باستانی نیاکان خود اقدام کرده اند تا آنها را از تاراج قاچاقچیان نجات دهند، امید است که دولت اعتدال به این فرهنگ دوستی اهالی خمس جواب مثبت داده و با فرستادن متخصصین از ادارۀ میراث فرهنگی مرکز، این مناطق مهم باستانی را تحت حفاظت قرار داده و  پارک-موزه باستان شناسی اعلام کند. واقعیت این است که این حساسیت اهالی با فرهنگ خمس باید الگویی برای تمام افراد جامعه باشد که در حفاظت از آثار باستانی ، خود را مسئول احساس کنند، چون ادارۀ میراث فرهنگی به علت کمبود کارمند نمی تواند در همه جای خلخال حضور داشته باشد و حفاظت از آثار فرهنگی و همچنین محیط زیست وظیفۀ تک تک اعضای جامعۀ ماست.

توجه شما را به ديدن تصاويري از اين آثار و زشتي هاي كار قاچاقچيان جلب مي كنيم:

تصاويری از گورستان منطقه كلكين:

تصاويری از گورستان منطقه كامان آيي:

 نحوه برخورد با محوطه های باستانی مشابه در سایر نقاط دنیا

در ادامه اين گزارش به جا ديدم توجه شما را به ديدن عكس هايي جلب كنم كه به خوبي اهميت و ارزش مكان هاي مشابه را نشان مي دهد و اينكه تا چه اندازه اين مكان ها مي توانند در جذب گردشگر مفيد باشند، تصاويري از وبسايت www.catalhoyuk.com كه كاملا گويا هستند:

 و تصاوير ديگري از يك تپه باستاني از وبسايت www.gobeklitepe.info.tr :

سخن آخر و درخواست از سازمانهای مربوطه
اظهارات تعدادي از مطلعين ميراث فرهنگي تاييد مي كند كه مناطق و روستاهاي مختلف شهرستان خلخال داراي آثار باستاني بسيار ارزشمندي هستند كه متاسفانه در طي ساليان مورد تاراج قرار گرفته اند و  اشياي عتيقه ي نواحي باستاني خلخال، در بسياري از موزه هاي ايران و ساير نقاط دنيا به وفور يافت مي شوند، در اين راستا انجام چندين اقدام، بسيار ضروري به نظر مي رسد:

1- شناسايي كامل و دقيق اين مكان ها به طور رسمي و ثبت اين آثار از سوي سازمان ميراث فرهنگي

2- انجام تدابيري در جهت حفاظت از اين آثار به طرق مختلف با همكاري نيروي انتظامي، سپاه و همچنين همكاري اهالي خود مناطق

3- حفاري علمي توسط سازمان ميراث فرهنگي و انتقال اشياي عتيقه به موزه خلخال

4- توسعه ي موزه ي خلخال و تعريف شهرستان خلخال به عنوان شهر گردشگري باستاني

5- انتخاب چندين منطقه ازين مكان ها به جهت احداث پارك هاي باستاني

در پايان لازم است از نظرات ارزشمند و همچنين زحمات تمامي سروران گرامي، آقايان دكتر عارف اسماعيل نيا، بهادر پورعزيزي، مسعود شيرعليپور، ميلاد شيرعليپور ، مجتبي صالحي، اكبر پورصفر ، سيروس پورصفر و همچنين همراهي هاي اعضاي محترم شوراي اسلامي روستاي خمس، دهيار محترم و كليه اهالي روستاي خمس كه هر كدام به نحوي در مراحل تهيه اين گزارش از هيچ كوششي دريغ نكردند سپاسگزاري كنم.

لازم به ذکر است که این مطلب با هماهنگی دفتر معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی ، در سایت خلخالیم منعکس میشود

* برای آشنایی با شرایط و نحوه همکاری با «نگاه شما» اینجا را کلیک کنید.